NGHI LỄ THEN CỦA NGƯỜI TÀY: MỘT SỐ QUAN NIỆM VỀ TỔ NGHỀ... - Tác giả: Nguyễn Toàn Thắng (Thái Bình)

 

NGHI LỄ THEN CỦA NGƯỜI TÀY:

MỘT SỐ QUAN NIỆM VỀ TỔ NGHỀ...

*

(Tác giả Nguyễn Toàn Thắng)

Theo quan niệm của ông Then, bà Then thì các vị thần linh này nắm giữ các pháp thuật của Then, do vậy, các thầy Then trước khi đi hành nghề đều phải dâng lễ ở cửa Tướng Tổ để xin pháp thuật. Có nơi gọi cửa tổ nghề là cửa pháp. Trong các buổi lẩu Then cấp sắc, đoàn dâng lễ của Then phải trình qua của pháp rồi mói đến trình cửa tướng. Tại cửa pháp, người dâng lễ phải trình bày về thân thể, phẩm chất của người được cấp sắc, trình tự nghi lễ cấp sắc.

Then của người Tày Cao Bằng thì quan niệm tướng tổ nghề Then chính là Ngọc Hoàng và Phật Bà là thủy tổ của nghề Then, cùng các pháp sư có tiếng như Tề Thiên Đại thánh, Minh Thiên Đại Thánh…

Dòng dõi Then còn có Đẳm Then (tổ tiên Then) gồm những người trong gia tộc, dòng họ của Then đã từng là Then. Ở Cao Bằng, Đẳm Then còn được gọi là Phong Lưu. Tùy theo từng nơi mà Đẳm Then được gọi với các tước hiệu khác nhau: Đẳm pó sụa Quyền Kim, Đắm gia sựa Quế Hoa, Đẳm pó Quận Cồng, Đẳm gia Hán Vẫn, Đẳm pó Trạng Công, Đẳm mậu sinh Quyến Htrong. Trong bàn thờ Then ở nhà hay lúc đi ra ngoài hành nghề, Then phải tới cửa tổ then để trình báo và thỉnh mời trợ giúp. Thí dụ, trong lễ nâng sắc Then của Then Luân Thị Thu ở Văn Quan (Lạng Sơn), Then thầy chủ lễ phải phân các Then đi vào các cửa của các vị tổ dòng dõi Then (cả vợ của họ nữa) để mời họ về giúp lẩu Then. Đó là các tổ Hoàng Pháp Dạt, Hoàng Pháp Hạnh, Hoàng Pháp Hiển, Hoàng Văn Díiu, Hoàng Viền Chinh… Những thầy Then và mẹ Then, còn sống thì bà Then, ông Then phải thờ vía sống – khoẳn đíp, nếu đã mất thì cũng nhập vào dòng tổ Then (Đảm Then).

Theo quan niệm của người Tày, những người làm nghề Then, ngoài thể xác của họ ở trần gian sinh sống như mọi người, thì còn phần hồn vía Then (khoẳn đíp) trú ngụ ở cửa Then. Sau khi được cấp sắc nó mang những tước hiệu mà chỉ khi Then tới cửa Ngọc Hoàng thì mói xưng tước hiệu như: Trạng Kim, Trạng Tiên, Trạng Vtrong; Định Kim, Định Tiên, Định Vân, Quận Kim, Quận Tiên, Quận Vân, Quyền Vân, Quận Vương… Khi hành lễ đầu tiên, các ông Then, bà Then phải nhập Then, tức nhập hồn vía Then của chính bản thân mình. Lúc đó họ không còn là họ trong đời sống trần tục nữa, mà đã trở thành Then (tiên), có thể điều hành các âm binh của mình trong buổi lễ. Như vậy, Then có sự phân thân, họ có các âm binh và thờ chính các âm binh đó.

Trong bàn thờ Then không thấy thờ cúng Thành hoàng, Thổ thần, Táo quân hay Tổ tiên, tuy nhiên khi đi hành lễ, trước khi âm binh của Then lên chầu cửa Tổ Then, tướng Then thì bao giờ cũng phải qua cửa Tổ tiên, thổ thần, Tảo quân và Thành hoàng. Các vị thần linh kể trên vừa của địa phương, nơi bà Then, ông Then cư trú, vừa là thần linh địa phương của gia chủ nơi hành lễ.

So với các Thiên tướng và Đẳm Then (tướng Then) thì vai trò của các thần linh địa phương khiêm tốn hơn. Thí dụ, các ông Then, bà Then có thể mượn âm binh của Thổ thần, Thành hoàng, Táo quân đi trợ giúp Then hay chí ít cũng báo cho các vị thần linh này không gây khó dễ trong khi Then hành lễ.

Qua hệ thống điện thần nêu trên, chúng ta thấy có sự tích hợp giữa yếu tố tín ngưỡng bản địa của người Tày qua việc thờ cúng Đẳm Then (tổ Then), thờ Thổ thần, Thành hoàng, Táo quân, thần bản mệnh của Then… với các yếu tố tín ngưỡng ảnh hưởng từ bên ngoài, như Đạo giáo, Phật giáo, Nho giáo, trong đó Đạo giáo là đậm nét nhất. Điều này một lần nữa, cũng như nhiều tôn giáo tín ngưỡng khác, minh chứng con đường hình thành và tồn tại của tín ngưỡng tôn giáo Việt Nam là sự kết họp giữa yếu tố bản địa (nội sinh) và những ảnh hưởng bên ngoài (ngoại sinh) hay là sự bản địa hóa các tôn giáo tín ngưỡng ngoại lai. Với lại, những ảnh hưởng Đạo giáo dân gian của Trung Quốc cũng không phải là cái gì xa lạ, vì bản thân văn hóa các dân tộc nam Trung Quốc và các dân tộc thiểu số ở Việt Nam, trong đó có dân tộc Tày, cũng đều nằm trong khu vực Đồng Văn.

*.

NGUYỄN TOÀN THẮNG giới thiệu

Địa chỉ: thôn Tống Vũ, xã Vũ Chính,

thành phố Thái Bình

Email: nguyentoanthang77@gmail.com

 

 

 

 

..............................................................................................................

- Cập nhật theo nguyên bản tác giả gửi qua email ngày 13.10.2021.

- Bài viết không thể hiện quan điểm của trang Đặng Xuân Xuyến.

- Ảnh dùng minh họa cho bài viết được sưu tầm từ nguồn: internet.

- Vui lòng ghi rõ nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng lại.