NGHI LỄ THEN CỦA NGƯỜI TÀY: NHẬP HỒN VÀ XUẤT HỒN - Tác giả: Nguyễn Toàn Thắng (Thái Bình)

 

NGHI LỄ THEN CỦA NGƯỜI TÀY:

NHẬP HỒN VÀ XUẤT HỒN

*

(Tác giả Nguyễn Toàn Thắng)

Trong nghi lễ của Then chúng ta thấy có các hiện tượng nhập hồn và xuất hồn, trong đó hiện tượng nhập hồn là rõ nét và tiêu biểu nhất.

- Hiện tưọmg nhập hồn thường diễn ra ở hai giai đoạn. Giai đoạn đầu là lễ chuộc binh và giai đoạn sau là lễ nhập đồng của các Thiên tướng xuống chứng giám lễ cấp sắc, khao cỗ. Lễ chuộc binh hay lễ mở đường, trình việc diễn ra cảnh nhập Then, tức là lúc ông Then, bà Then từ một người bình thường, do các ma Then nhập vào để có thể điều khiển âm binh. Lúc này, các bà Then, ông Then ngồi rùng mình, tay xóc nhạc ngựa và roi vào trạng thái ngây ngất (ecstacy) thực sự. Đối vớinhững người “xuống Then” lần đầu, thì lễ chuộc bình còn có ý nghĩa là thu nhận “binh mã” của những người làm Then từ các đời trước của gia tộc.

Hiện tượng nhộn nhịp và kéo dài nhất của nghi thức nhập hồn của lẩu Then cấp sắc là lúc các Thiên tướng từ các cửa trên trờinhập đồng. Mỗi cuộc lẩu Then như vậy có gần một chục vị Thiên tướng, tướng tổ nghề Then nhập đồng, trái lại, chúng ta lại không thấy các vị thần địa phương, như Thành hoàng, Thổ thần, Tổ tiên nhập.

Trong lễ cấp sắc ở Lạng Son, vị tướng nhập đồng đầu tiên là Ngọc Hoàng. Ngọc Hoàng nhập đồng vào Then thầy (mặc áo vàng), nhận khân áo, giày, đốt htrong, ngậm htrongvào miệng cắn ba lần làm nghi lễ khai quang cho Then, ban cấp bổng lộc và cuối cùng đứng dậy sai xóc nhạc ngựa nhảy lễ ba lần rồi thăng. Sau đó lần lượt các vị Thiên tướng khác nhập đồng.

Đặc biệt, trong nghi lễ lên đồng có vị Tướng Hiển (ở Lạng Son) và Tướng Hỏa Thang (ở Cao Bằng), chủ sự về trừ tà, chữa bệnh, thường nhập đồng dưới dạng dẫm lên đống lửa đang cháy. Lần này, bà Then được cấp sắc, mặc áo đỏ, bái lạy để Tướng Hiển nhập xác. Bà vung quạt ba lần, Tướng Hiển đã nhập. Ngườigiúp việc chọn ba ngọn đuốc đang cháy để lên tàu lá chuối. Tướng Hiển đi quanh tàu lá chuối ba lần rồi nhảy dẫm chân lên đống lửa tói khi tắt. Tiếp sau, Tướng Hiển khám ngựa và đòi đi ngựa, phán truyền rồi thăng.

Khi Tướng Hổ nhập thì thường lấy ngón tay cào mạnh vào chiếu, miệng kêu “hú hú”, còn người khác thì xua lợn để kêu to, sau đó Thánh thăng. Có vị Thiên tướng nhập xuống để đi khám cỗ, tay cầm cây mía có buộc vải đỏ và htrongtrên ngọn. Qua khám cỗ của từng nhà trong bản, Thiên tướng có thể biết nhà nào đang hay sẽ có hạn, do vậy hôm sau trước khi Thánh thăng phải sắm lễ để Thánh giải hạn cho.

Thánh Cá nhập đồng dưới dạng trẻ con, từ nét mặt, lòi nói đến hành động đều phỏng theo phong cách trẻ nhỏ, vui đùa, nghịch phá, gây không khí rất vui vẻ, náo nhiệt. Còn các Sluông(chèo thuyền) nhập đồng để chèo đò đưa Then vượt biển (khảm hải) thì thực sự tạo nên trạng thái ngây ngất (ecstacy) của các thầy Then.

- Hiện tượng nhập hồn (nhập đồng) thường đi liền với trạng thái xuất hồn, tuy nhiên đó là hiện tượng nhập hồn và xuất hồn của cácThần linh. Còn đối với các ông Then, bà Then thì có hiện tượng xuất hồn và nhập hồn không? Như trên đã nói, trước khi vào buổi lễ đã dlễn ra nghi thức nhập ma Then vào các ông Then và bà Then, điều đố đã rõ. Tuy nhiên, trong quá trình Then điều khiển âm binh hành trình lên các cửa thần linh, từ Tổ tiên, Thành hoàng, Thổ thần đến cửa tổ nghề Then, cửa các Thiên tướng và Ngọc Hoàng thì có phải đó chính là lúc các Then xuất hồn không? Điều này, chúng ta có thể cảm nhận được qua lời hát, tiếng đàn, ít khi biểu hiện thành hành động như khi nhập hồn các thần linh. Đó là vấn đề cần xem xét và quan sát thêm trước khi đưa ra lời khẳng định.

Nghi thức nhập hồn của ông Then, bà Then còn thể hiện qua các nghi thức nhập hồn để xem bói. Thí dụ, một ngườitrong làng bản bị mất trộm, hỏi Then xem ai đã lấy cắp. Lúc này, Then phải nhập hồn Thổ thần để hỏi xem ai là thủ phạm. Then cũng có thể nhập hồn Tổ tiên để căn dặn, khuyên bảo con cháu…

Đề thực hiện việc nhập hồn và thoát hồn, các ông Then và bà Then phải “mượn” tới các phương tiện:

- Quả trứng và chim én là vật thiêng có vai trò dẫn hồn Then đi hành nghề.

- Bằng sắc và ấn của Ngọc Hoàng đã cấp cho Then để có thể đưa vào cửa Thần linh.

- Chùm nhạc xóc tượng trưng cho âm binh của Then.

- Quạt phép (quạt trời) giúp Then làm các động tác biến hóa.

- Gương để soi đường cho thầy Then đi.

- Đàn và hát khỉ hành lễ giúp Then dễ hòa nhập, thông qua với thần linh.

Như vậy, có thể khẳng định Then là một hình thức shaman giáo, một hiện tượng tín ngưỡngcổ xưa, phổ biến ở nhiều dân tộc, trong đó vừa thấy hiện tượng nhập hồn và thoát hồn. Xét từ góc độ thể chất cơthể, quá trình rèn luyện để thành nghề và đặc biệt là việc tự đưa mình vào trạng thái ngây ngất (ecstacy) để thoát hồn và nhập hồn nhằm thông quan với thần linh, thì ông Then và bà Then là một dạng của thầyshaman.

*.

NGUYỄN TOÀN THẮNG giới thiệu

Địa chỉ: thôn Tống Vũ, xã Vũ Chính,

thành phố Thái Bình

Email: nguyentoanthang77@gmail.com

 

 

 

 

..............................................................................................................

- Cập nhật theo nguyên bản tác giả gửi qua email ngày 13.10.2021.

- Bài viết không thể hiện quan điểm của trang Đặng Xuân Xuyến.

- Ảnh dùng minh họa cho bài viết được sưu tầm từ nguồn: internet.

- Vui lòng ghi rõ nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng lại.