NHẦM
LẪN KHI ĐỌC THƠ
*
(Tác giả Trần Văn Nam)
Nhầm
lẫn khi đọc thơ khác với sáng tạo khi đọc thơ. Tuy vẫn cùng một cách thức là
thêm thắt phần mình vào thơ của người khác, nhưng sáng tạo có tính chủ động,
còn nhầm lẫn thuộc tính thụ động bị đẩy đi do chính sự lẫn lộn của mình.
Sáng
tạo bắt nguồn từ kiến thức hay hồn cảm. Thông thường là kiến thức về triết học
khi người đọc thơ được trang bị những hiểu biết về siêu hình học hay tâm lý
học, từ đó nẩy ra xu hướng "phê bình sáng tạo". Còn nhớ, ở miền Nam
Việt Nam trước năm 1975, ta thấy có vài người làm việc đó, như Đỗ
Long Vân (viết về truyện võ hiệp Kim Dung), như Đặng Tiến (viết về thơ Đinh
Hùng), như Lê Tuyên (viết về cao dao Việt Nam)... Hướng phê bình sáng tạo
không làm tác giả vui hay phản tỉnh, vì không mấy khi họ nêu ra ưu khuyết điểm,
chỉ thấy bao trùm lên là bóng dáng sáng tác của nhà phê bình. Và sáng tạo do
hồn cảm rất năng động, rất thông thường cho những ai vốn sẵn có tâm hồn thi sĩ,
vốn giàu có tâm linh. Đọc thơ là một lần làm thơ. Hồn cảm do tự động, hồn thơ
bật dậy, nhưng cũng là chủ động, bởi vì người đọc rất tỉnh táo khi "tự do
thả trôi" theo dòng tưởng tượng. Nhắm mắt khi đọc thơ là để cho sự hoan
lạc khai mở một thế giới. Vấn đề tái cấu trúc khi đọc thơ lục bát, hoán chuyển
ngược xuôi những thi đoạn trong hai câu sáu tám, chính là sáng tác bằng hồn cảm
khi đọc thơ.
Còn
nhầm lẫn khi đọc thơ cũng làm giàu có, làm phì nhiêu cho thơ bằng phù sa ngoại
nhập. Tuy nhiên, sự giàu có này không do tâm hồn mình mà do ngôn từ bị ta hiểu
sai, do sự vật bị ta nhầm lẫn. Nhầm lẫn chân trời cát thành ốc đảo mượt mà, đó
chính là một bài thơ của kẻ kiệt sức trên sa mạc. Ví dụ, đây là một nhầm lẫn
khi đọc thơ của Trần Huyền Trân:
Mưa bay trắng lá rau tần
Tàu ai bốc khói xa dần bến mơ
Độc
giả có thể lẫn lộn (như người viết bài này) giữa "rau tần" dầy lá màu
xanh lợt với "rau tía tô" lá mỏng màu đỏ tím. Nhầm lẫn
(khi chưa kiểm chứng) làm cho bài thơ có màu sắc tương phản hơn (không dám nói
là hay hơn) trong bối cảnh một cơn mưa tác giả nhìn ra vườn và nhìn ra con sông
rộng lớn có chiếc tàu vừa rời bến. Ta chợt nhớ đến đóa hồng nhung dưới cơn mưa
phùn trong văn Khái Hưng.
Sự
nhầm lẫn làm giàu có mà lắm khi cũng làm nghèo nàn thi ca. Nghèo nàn là do định
kiến, do một ý tưởng tiền chế, có sẵn như một cái khuôn chụp vào thơ của người
khác. Ví dụ, vào cuối thập niên 1950 ở miền Nam Việt Nam, ta
nghe lời thơ trong bài tình ca "River of No Return" (cũng
là nhan đề một cuốn phim có bài hát đó). Ta liền liên tưởng đến ý tưởng dòng
sông ly biệt, dòng sông đáo hải bất phục hồi trong Đường Thi, hay lẽ biến dịch
vĩnh viễn trong triết lý Hy Lạp. Thực ra, sau khi kiểm chứng lại mới biết, lời
thơ có ý tưởng nói về "tình yêu như một trái tuyết lăn" (Nguyên Sa?)
không kiềm lại được, tình yêu lầm lỡ khi đã trao trái tim cho ai thì không thu
hồi được nữa.
The
love, a traveler on the river of no return
Trong
bối cảnh hoang dã thời lập quốc Canada, với con sông chảy xiết vùng Banff mà
người da đỏ gọi là "Sông lạc đường về", có một nàng ca sĩ (do Marilyn
Monroe thủ diễn) đã trao trái tim lầm lỡ cho một gã phiêu lưu cờ bạc rất đẹp
trai, trong khi đó có một người yêu nàng thực sự (do Robert Mitchum đóng vai),
dĩ nhiên không được nàng đáp ứng. Trái tim lầm lỡ như tiếng vọng của con sông
mãi mãi không về:
I can hear the river's calls:
No return, No return...
I can hear my love's calls:
No return, No return...
Nhầm
lẫn khi đọc thơ thường xảy ra khi ta không biết rõ nghĩa một Hán tự, hay nghe
không rõ lời trong một bài hát ngoại ngữ. Vì ngộ nhận, ta đã vô tình có được
một tứ thơ, một thi tính. Phải chăng đây cũng là một vấn đề văn chương khi đọc
thơ. Ta cần xem xét lại để thu lượm những rơi rớt có khi cũng lóng lánh trên
dọc đường thưởng ngoạn.
Những
dòng như trên, người viết bài này đã viết vào tháng 8 năm 1997, lúc ấy chưa sưu
tầm thấy được trên Internet nguyên văn khúc hát, nên những dòng Anh ngữ đã
trích dẫn trong bài viết lại vấp phải sự đoán mò dựa vào tiếng hát nghe âm còn
âm mất âm xuống thấp của ca sĩ Marylyn Monroe. (Theo đánh giá của người Mỹ thì
Marilyn Monroe không phải một ca-sĩ lớn, nhưng tiếng hát của Marilyn Monroe đặc
biệt nghe như đang thủ thỉ thầm thì cho chính người đang nghe). Căn cứ vào
nguyên văn khúc ca thì “the love” có khi được nhân-cách-hóa (The love, a
traveler…), có khi lại là chính nhân vật (my lover call). Vậy, người tình đã
bội bạc bỏ đi mất không quay về, hoặc người tình không may đã mất tích trên con
sông hung dữ: cả hai đều có thể mang ý nghĩa như vậy trong bài hát. Nhưng “the
love, a traveler on the river of no return” cũng ngụ nói ý tình yêu như
cuộc du hành về một hướng duy nhất, không thể dừng lại để thay thế đối tượng.
Những hiểu lầm nghe sai như trên đã củng cố cho vấn đề: quả có phần nào do độc
giả đọc thơ hay thính giả nghe hát đã đóng góp đôi nét sáng tạo tình cờ của
mình, làm phong phú thêm cho nguyên tác. Xin ghi lại dưới đây nguyên văn bài
hát “RIVER OF NO RETURN”:
“If you
listen you can hear it call
There is a river called the river of no return
Sometimes, it’s peaceful and sometimes wild
and free
Love is a traveler on the river of no return
Swept on forever to be lost in the stormy sea.
(Wail-a-ree), I can hear the river call (no
return, no return)
Where the roaring waters fall wail-a-ree
I can hear my lover call “come to me” (no
return, no return)
I lost my love on the river and forever my
heart will yearn
Gone, gone forever down the river of no return
Wail-a-ree, wail-a-ree, wail-a-ree
He’ll never return to me (no return, no
return, no return)
Never!
(Written
by Lionel Newman, Ken Darby)
Mời
nhấp chuột đọc thêm:
- Các bài phê bình,
cảm nhận thơ0
- Đặng Xuân Xuyến -
Cảm nhận thơ văn 1l
- Đặng Xuân Xuyến -
Cảm nhận thơ văn 2l
Mời nghe Đặng Xuân Xuyến tâm sự về bài thơ
ĐỪNG ĐI, thơ của Đặng Xuân Xuyến:
*.
TRẦN VĂN NAM
Địa chỉ: Walnut, California,
Hợp Chủng
Quốc Hoa Kỳ.
.................................................................................................
- Cập nhật từ email: thaiquocmuu1@aol.com, ngày 06.07.2021.
- Ảnh minh họa cho bài viết được sưu tầm từ nguồn:
internet.
- Bài viết không thể hiện quan điểm của trang Đặng
Xuân Xuyến.
- Vui lòng ghi rõ nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng lại.
0 comments:
Đăng nhận xét