 |
| (Nguồn ảnh: internet) |
VÀI LỖI DÙNG TỪ PHỔ BIẾN
TRONG
TIẾNG VIỆT NGÀY NAY
 |
| (Tác giả Chu Ngọc Cường) |
"Vị tha" không có nghĩa là dễ tha
thứ
Có
nhiều người hiểu "vị tha" là dễ dàng tha thứ cho người khác . Ví
dụ: Chúng ta nên có thái độ vị tha với những người đã nhận ra lỗi lầm.
Nhưng thực ra nghĩa của từ này không phải vậy. Trong tiếng Hán - Việt,
"vị" có nghĩa là vì ai, hoặc cái gì, còn "tha" là người
khác, thành ra từ "vị tha" có nghĩa là "vì người khác", ý
nói người có đời sống tốt đẹp, biết hy sinh cho cộng đồng hoặc quan tâm, chia
sẻ với nỗi niềm của những người xung quanh.
Trái
nghĩa với vị tha là vị kỷ, tức là người chỉ sống vì mình, quan
tâm đến quyền lợi của bản thân mà thôi.
Như
vậy câu trên nên được diễn tả lại thành: Chúng ta nên có thái độ bao dung
với những người đã nhận ra lỗi lầm.
Tham
khảo thêm: Nghệ thuật vị nhân sinh/ Tha hương/ Tha nhân...
"Cứu cánh" là gì?
Cứu
cánh là một từ được dùng sai phổ biến trong tiếng Việt, đến mức hầu như người
ta rất ít biết đến nghĩa thật của nó. Cứu cánh có nghĩa là mục đích sau cùng,
cuối cùng. Ví dụ nói như sau là đúng: Khi mải chạy đua theo thành tích,
các nhà giáo dục đã quên mất cứu cánh của việc học tập là thay đổi nhận thức
của con người cho tốt.
Trong
tiếng Việt, cứu cánh và phương tiện là một cặp phạm trù phổ
biến. Cứu cánh là mục tiêu cần đạt, còn phương tiện nói đến cách thức để đạt
được mục tiêu đó.
Hiện
nay nhiều người dùng cứu cánh với nghĩa như cứu vớt hay cứu tinh. Ví
dụ: Cầu thủ A đã có một pha cứu cánh tuyệt vời cho khung thành của đội
nhà; hoặc nói Doanh nghiệp tư nhân vừa và nhỏ không ngờ lại trở thành cứu
cánh của nền kinh tế trong bối cảnh khó khăn, các câu này đều sai.
Tồn tại hay là khuyết điểm
Hiện
nay khi nghe các bản báo cáo, kiểm điểm trong cuộc họp, chúng ta thường thấy có
đoạn nêu: Trong năm vừa qua, đơn vị chúng tôi vẫn còn một số tồn tại do chưa
thực sự quyết tâm; hoặc nói Chúng ta cần quyết tâm phát huy ưu điểm, khắc
phục các tồn tại...
Tồn
tại vốn không phải là một danh từ, mà là một nội động từ mô tả sự hiện diện,
hiện hữu của một sự vật, sự việc nào đó. Ví dụ câu nói "Tôi tư duy nghĩa
là tôi tồn tại" là một câu nói nổi tiếng trong lĩnh vực triết học. Văn hào
Xếch-pia cũng đặt ra câu hỏi "To be or not to be?", được dịch sang
tiếng Việt là "Tồn tại hay không tồn tại?".
Có lẽ
trong trường hợp này, các lãnh đạo Việt Nam đã lặp đi lặp lại quá nhiều lần cụm
từ "vẫn còn tồn tại một số khuyết điểm", vì năm nào cũng "vẫn
còn tồn tại" mà không chịu sửa nên lâu dần nói tắt thành "vẫn còn tồn
tại" là ai cũng hiểu. Rồi các vị đó dùng chữ "tồn tại" để thay
luôn cho những khuyết điểm, nhược điểm cho nó thêm phần nhẹ nhàng chăng?
Bao
giờ cho báo cáo hết "tồn tại"
Yếu điểm hoặc là điểm yếu
Đây là
hai từ có nghĩa hoàn toàn khác nhau: Điểm yếu nói về vấn đề yếu kém của ai đó,
nó trái nghĩa với điểm mạnh. Ví dụ nói: Điểm yếu của anh A là không thể
nào tự tin khi đứng trước đám đông.
Trong
khi đó, yếu điểm là một từ Hán - Việt chỉ những nơi quan trọng, có tính chất
quyết định. Chữ yếu ở đây có nghĩa là quan trọng, giống như trong từ
"thiết yếu", "ban cơ yếu"... Ví dụ nói : Việc đánh
chiếm được yếu điểm đồi A1 đã góp phần quan trọng vào chiến thắng của quân đội
ta trong toàn chiến dịch Điện Biên Phủ.
Vì vậy
chúng ta nên cố gắng để không nhầm lẫn giữa hai từ này. Nếu bạn nói: Tôi
tự biết được yếu điểm của tôi là còn chưa cố gắng trong công việc, như vậy là
chưa chính xác.
Nghe phong thanh, mặc phong phanh
Có bao
giờ khi ngồi trò chuyện, bạn thấy ai đó kể câu này chưa?
- Hình
như ông đó nhà lắm của nhưng cậu con trai thì ăn chơi rượu chè dữ lắm phải
không bác?
- Thì
cũng nghe thiên hạ nói phong phanh, chẳng biết thực hư ra sao.
Ở đây
người nói đã dùng sai, vì hai từ có cách phát âm gần giống nhau. Khi có câu
chuyện ai đó kể mà nguồn gốc không rõ ràng, chắc chắn, chưa được xác thực thì
ta dùng cụm từ nghe "phong thanh" (tiếng đồn). Còn nếu ai đó ăn mặc
không đủ ấm và mùa lạnh, có phần không đảm bảo sức khỏe thì ta nói người đó ăn
mặc "phong phanh", vậy mới là hợp lý.
Sáp nhập chứ đừng là sát nhập
Hiện
nay trên cả các phương tiện thông tin đại chúng, nhiều phát thanh viên cũng vẫn
nhầm lẫn hai từ trên đây. Ví dụ nói: Ngân hàng A đã hoàn thành một thương
vụ sát nhập với ngân hàng B; Như vậy là không chuẩn. Khi có hai đối tượng kết
hợp với nhau để hình thành một chủ thể mới thì ta dùng từ "sáp nhập",
sáp nhập là khái niệm phổ biến trong lĩnh vực kinh tế, thương mại.
Ngược
lại, sát nhập là một từ có nghĩa nhưng rất ít được sử dụng, đó là khi
công cuộc kết hợp được đánh đổi bằng sự hy sinh tính mạng (sát trong trường hợp
này có nghĩa là giết). Như trong truyện kiếm hiệp, nếu một bang phái này bắt ép
một bang phái khác về quy phục dưới trướng của mình, và sẵn sàng tiêu diệt
những kẻ phản kháng, thì tác giả viết đã xảy ra một cuộc "sát nhập"
đẫm máu.
Vì
vậy, mong sao các cơ quan truyền thông đừng dùng sai chữ "sáp nhập"
thành "sát nhập", để khỏi xảy ra điều không may cho các doanh nghiệp
làm ăn, mua bán. :)
Sở đoản - hiểu rồi thì nên tránh
Sở
đoản là từ mới hình thành trong tiếng Việt một số năm gần đây. Tôi nhớ lần đầu
tiên nghe thấy từ lạ này là trong chương trình gameshow "Đuổi hình bắt
chữ". Một người chơi đã dùng chữ "sở đoản" để nói về những mặt
yếu, điểm trừ, hay những việc mà mình tự cho là làm rất kém.
Sở
đoản là một từ tối nghĩa, sở dĩ có sở đoản là vì người ta cố tìm cái gì đó trái
nghĩa với sở trường. Đoán rằng "trường" có nghĩa là dài (như trường
kiếm, trường chinh...), người ta gán cho từ trái nghĩa là sở đoản (đoản là ngắn
trong tiếng Hán Việt như đoản đảo, đoản mệnh...).
Nhưng
ở đây chữ trường lại có nghĩa là khu vực, lĩnh vực. Sở trường là những khu
vực, hay lĩnh vực của mình thành thạo (tương tự như mặt mạnh, điểm mạnh). Ví dụ
nói: Anh B là kỹ sư cơ khí, vấn đề máy móc là sở trường của anh ấy.
rường
ở đây cũng giống như trong các từ đấu trường (nơi thi đấu), vũ trường (sàn
nhảy)...mà thôi. Do vậy nếu đã hiểu, chúng ta nên tránh dùng từ sở đoản, mà
dùng từ khác cho hợp lý và sáng nghĩa hơn.
Một số
lỗi sai khác trong tiếng Việt: ngày sinh nhật, tối ưu nhất, rất thần tượng,
khuyến mại...
Tiếng
Việt còn sai nhiều, lỗi nhiều lắm, nhưng ngôn ngữ cũng theo một dòng chảy với
xã hội. Giữa lúc đời sống xã hội còn những cái sai, cái lệch lạc thì ngôn ngữ
cũng không tránh khỏi bị bóp méo. Tìm hiểu và giữ gìn vốn tiếng Việt, làm cho
tiếng Việt trong sáng, làm cho xã hội văn minh là bổn phận của mỗi chúng ta.
*
Hà Nội, tháng 10/2013
Địa
chỉ: Công ty Cổ phần công nghệ trực tuyến 365,
45 Bà Triệu - Hà Đông - Hà Nội.
.
…………………………………………………………………………
- © Tác giả giữ bản quyền.
- Cập nhật từ email: anhdungdao131@yahoo.com.vn ngày 11.03.2016
- Vui lòng ghi rõ nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng
lại.
.
0 comments:
Đăng nhận xét