 |
| (Thôn Vĩ Dạ - Nguồn ảnh: Internet) |
NGHĨ VỀ BÀI THƠ “ĐÂY THÔN VĨ DẠ”
CỦA HÀN MẶC TỬ
*
Nếu người ta tốn rất nhiều giấy mực để viết về Hàn MạcTử thì trong đó một
phần không nhỏ đã viết cho bài thơ “Đây
thôn Vĩ Dạ” của ông.
Bây giờ trước hết xin quí vị thưởng thức bài thơ Đây Thôn Vĩ Dạ.
Sao anh không về chơi thôn Vĩ?
Nhìn nắng hàng cau nắng mới lên
Vườn ai mướt quá xanh như ngọc
Lá trúc che ngang mặt chữ điền.
Gió theo lối gió, mây đường mây
Dòng nước buồn thiu, hoa bắp lay…
Thuyền ai đổ bến sông Trăng đó
Có chở trăng về kịp tối nay?
Mơ khách đường xa khách đường xa
Áo em trắng quá nhìn không ra…
Ở đây sương khói mờ nhân ảnh
Ai biết tình ai có đậm đà?.
 |
| (Tác giả Châu Thạch) |
Đây là một bài thơ hay, nhưng thật khó dùng lời diễn tả được hết cái hay
của nó. Đọc những bài bình thơ trên báo chí, những bài giảng văn trong sách học
đường tôi lại càng thấy rối bòng bong thêm vì có nhiều người đã nặn ra những ý
tưởng mà tôi cho là thiếu chính xác, không đúng với sự thật của bài thơ.
Trước hết tôi xin điểm qua những nhận xét, những lời bình ấy như sau:
1. Bài thơ Đây Thôn Vĩ
Dạ tả về một vùng quê của đất nước Việt Nam
2. Nét vẽ “lá trúc che
ngang” là nét vẽ thần tình gợi tả vẻ kín đáo, duyên dáng của người em gái thôn
Vĩ.
3. Sự nổi loạn trong
thi pháp Hàn Mặc Tử ở chổ mạch thơ biến đổi bất ngờ qua ba cảnh trong ba khổ
thơ. Cảnh và người trong bài thơ chỉ mang một phần hoài niệm về một thời gian
quá vãng,còn lại chỉ là những ảo giác siêu hình.
4. “Đây Thôn Vĩ Dạ”,
phải chăng đó là một thế giới mong manh, được thụ cảm bởi một nhà thơ bệnh
hoạn?.
Còn nhiều và còn nhiều những ý tưởng, lời bình thơ khác lạ. Nhưng thôi tôi
chỉ xin nêu ra bốn lập luận chính và có ý kiến khác với họ, mong quí vi đọc và
thảo luận để cùng nhau sáng tỏ.
1. Tả về một vùng quê Việt Nam
Quí vị nào đã đi nhiều tất sẽ biết, không có một vùng quê Việt
Nam nào giống như thôn Vĩ Dạ cả, mà cũng không có một làng quê Việt
Nam nào giống như thôn Vĩ Dạ cả. Họa chăng ở một thôn một làng nào đó có
vài điểm na ná như Vĩ Dạ mà thôi. Thôn Vĩ Dạ giống như một cô gái thuộc dòng
tôn thất diểm lệ, yêu kiều, đài các, kiêu sa và thanh nhã, chỉ có ở Huế và đặc
sệt là Huế. Vĩ Dạ xưa kia cũng như ngày nay tuy có người làm nông nhưng đa số
là chức sắc của hoàng tộc, nhân viên cao cấp nhà nước cư ngụ, cho nên cách sắp
xếp nhà cửa, vườn tược, lối đi hài hòa thanh nhã không giống một làng quê nào
của Việt Nam. Đó chính là một thôn trong lòng kinh đô xa xưa và trong lòng
Thành phố Huế ngày nay. Nếu một nhà văn hay một nhà thơ nào muốn tả cảnh một
vùng quê Việt Nam thường là đưa ra hình ảnh lũy tre làng, dòng sông xanh, con
trâu cái cày, cô thôn nữ gánh lúa về chớ mấy ai lại tả vườn xanh như ngọc, dòng
nước buồn thiu, cô gái áo trắng như nhà thơ Hàn Mặc Tử đã tả.
Trong “Đây thôn Vĩ Dạ” theo tôi
nhà thơ Hàn Mặc Tử không tả cảnh một vùng quê Việt Nam
2. Nét vẽ lá trúc che ngang:
Tôi chưa hề đọc sách nào, chưa từng nghe ai cho rằng người con gái đẹp lại
có khuôn mặt chữ điền. Đọc trên các sách bói toán, sách tử vi, và các sách
nghiên cứu về khuôn mặt thường thấy giải như sau:
a. Khuôn mặt chử điền thể hiện đúng là một nam nhân, thể hiện người có cá
tính trung trực hài hòa và thành đạt.
b. Người nữ có khuôn mặt chữ điền tánh tình kịch kợm, nóng nảy và nhiều nam
tính.
c. Điền là ruộng. Mặt chữ điền là mặt vuông vức như đám ruộng. Đàn bà cần
tròn trịa, đàn ông cần vuông vức.
Nếu muốn diển tả một khuôn mắt đẹp bị che bởi lá trúc tại sao Hàn Mặc Tử
không dùng mặt trăng, trái soan , bông hoa để làm hình dung từ như bao người
viết khác mà lại dùng một khuôn mặt đàn ông, một khuôn mắt võ tướng, một khuôn
mặt như đám ruộng để lồng trong khung cảnh đẹp đẻ thế kia. Nếu tôi là họa sĩ,
tôi sẽ vẽ lại bức tranh mà Hàn Mặc Tử đã tả dể dàng: Vười ai có khóm trúc, khóm
trúc che bớt một phần mãnh vườn có hàng cau, và mãnh vườn thì nằm cạnh dòng
sông có nương bắp trên bờ. Theo tôi “lá trúc che ngang” chỉ là che ngang khuôn
viên vuông vắn của mảnh vườn mà thôi.
3. Sự nổi loạn và ảo giác trong bài “Đây
Thôn Vĩ Dạ”:
Đọc kỷ “Đây Thôn Vĩ Dạ” ta thấy
nhà thơ tả ba cảnh khác nhau trong ba khổ thơ. Khổ thứ nhất tả nắng trên hàng
cau, vườn xanh như ngọc có lá trúc che ngang. Khổ thứ hai tả dòng sông có con
thuyền đậu và có hoa bắp ở trên bờ. Khổ thứ ba không tả, chỉ nói qua về tà áo
trăng cô gái và nói cảm nghĩ của mình.
Qua ba khổ thơ Hàn Mặc Tử viết như một bài luận văn tả cảnh của một học
trò, có nhập đề, có thân bài và có kết luận. Câu thơ nầy nối câu thơ kia ăn
vận, khổ thơ nầy nối khổ thơ kia hài hòa hiệp ý, chẳng có chổ nào có thể gọi là
nổi loạn cả.
Như chúng ta đã biết, sở dĩ “Đây Thôn
Vĩ Dạ” hình thành là bởi tác giả cảm hứng khi nhìn thấy bức tranh của cô
Hoàng Cúc gởi tặng.
Chắc chắn cảnh hàng cau, vườn xanh, dòng sông, chiếc thuyền, áo trắng đã
được chụp vào trong ảnh và hiện trước mắt thi sĩ khi ông ta xem ảnh. Khi nhìn
vào bức ảnh Hàn Mặc Tử đã thấy gì tả nấy, nếu có hư cấu thì ông hư cấu thêm gió
và trăng là những hình ảnh mà thi nhân nào cũng thường nghĩ tới khi làm thơ. Có
thể nói rằng Hàn Mặc Tử đã tả thực khi sáng tác bài thơ nầy, nhưng nhờ cái
thiên tứ thần thơ ông đã làm cho bức ảnh trở nên linh động có biến, có hiện, có
thật, có mơ khác với sự tầm thường của chúng ta mà thôi. Đó không phải là sự
nổi loạn, lại càng không phải là là ảo giác siêu hình của nhà thơ. Theo tôi Hàn
Mặc Tử rất tỉnh táo khi nhìn bức ảnh và tả cảnh thôn Vĩ Dạ qua bức ảnh nầy. Ông
lại càng tỉnh táo hơn nữa khi viết:
Gió theo lối gió mây đường mây
Dòng
nước buồn thiu hoa bắp lay
Thuyền
ai đỗ bến sông trăng đó
Có
chở trăng về kịp tối nay?
Hoặc là:
Mơ
khách đường xa khách đường xa
Áo
em trắng quá nhìn không ra
Ở
đây sương khói mờ nhân ảnh
Ai
biết tình ai có đậm đà?.
Tôi không dám luận bàn hai khổ thơ nầy vì nó hay quá, trình độ tôi không
bình nó được. Nhưng, hãy đọc đi đọc lại hai khổ thơ nầy thì bất cứ ai, đều có
thể cảm nhận được cảnh đẹp của thôn Vĩ Dạ, mà không thấy cái điên, cái bệnh,
cái nổi loạn, cái ảo giác siêu hình nằm ở đâu trong thơ. Vậy thì Hàn Mặc Tử khi
sáng tác bài thơ nầy cũng rất tỉnh táo như chúng ta, có chăng là ông đã phát
tiết hết được những màu sắc, âm thanh tiềm ẩn trong bức ảnh mà thôi.
4. “Đây Thôn Vĩ Dạ” là thế giới mong manh
được thụ cảm bởi một nhà thơ bệnh hoạn?
Tôi không biết câu hỏi nầy là khen hay chê nhưng rõ ràng Thôn Vĩ Dạ không
phải là một thế giới mong manh, cho nên nhà thơ cũng không phải vì bệnh hoạn mà
thụ cảm cái mong manh nầy. Thôn Vĩ Dạ ngày nay vẫn còn đó, nhà có cao lên,
đường có rộng ra nhưng vườn, sông, trăng và con người vẫn tồn tại y nguyên đến
bây giờ. Sở dĩ thơ Hàn Mặc Tử viết “Gió
theo lối gió mây đường mây” vì ông đã từng thấy dòng sông và nương bắp
khuất dưới vườn cây, ẩn sau lũy tre, do đó khi gió thổi, mây trên cao thì bay
mau nhưng nước và hoa bắp dưới thấp thì chỉ xao động nhẹ. Mây bay mau vì ở trên
cao chịu gió nhiều. còn dưới thấp thì gió ít hơn nên nước và hoa bắp lay xao
động nhẹ mà thôi. Vậy cho nên “Gió theo lối gió mây đường mây” là tả chân, là
thấy sao viết vậy, và cũng nhờ sự lạc lỏng nầy mà phong cảnh trở nên trầm buồn,
êm ái nhưng bức tranh vẫn là linh hoạt.
Không ai biết bức ảnh mà Hoàng Cúc tặng cho thi sĩ chụp vào buổi sáng hay
buổi chiều, nhưng chắc chắn đó là hình ảnh cô gái mặc áo trắng đứng trong vườn.
Máy ảnh ngày xưa không rõ nét bằng bây giờ, ảnh lại chụp một khung cảnh quá
rộng ngoài trời, áo cô gái lại trắng nên “nhìn
không ra” là lẽ tự nhiên:
Mơ
khách đường xa khách đường xa
Áo em trắng quá nhìn không ra
Hàn Mặc Tử đã tả thực cái thấy trong bức ảnh, đâu phải vì bệnh hoạn mà thụ
cảm cái mong manh, mơ hồ như bóng ma đâu. Xem xong bức ảnh, Hàn Mặc Tử để xuống
và thở dài bằng một câu:
Ở
đây sương khói mờ nhân ảnh
Ai
biết tình ai có đậm đà?
Đây là câu thơ mà tác giả tưởng tượng như cô gái nhắn nhủ với mình. Thật là
một câu thơ tỉnh táo, hợp lý trong hoàn cảnh đó, không mong manh không thụ cảm
như những lời bình thơ suy diễn thêm lên.
Khi thơ quá hay thì khó mà bình, vì tài ta hèn, chữ ta không đủ, thì nên
bình yên mà thưởng thức. “Đây Thôn Vĩ Dạ”
là một bài thơ quá hay, cho nên đừng cố hư cấu thêm sẽ làm hư một bài thơ và hư
nếp suy tư của học sinh nếu đem vào dạy ở học đường.
*.
CHÂU THẠCH
(Tên thật:
Địa chỉ: 75 Phan Kế Bính, Đà Nẵng.
ĐT: 0929128967 - 05113894610
Email: truongvantran@hotmail.com
.
…………………………………………………………………………
- © Tác giả giữ bản quyền.
- Cập nhật theo nguyên bản của tác giả gửi qua email ngày 11.11.2016
- Vui lòng ghi rõ nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng
lại.
0 comments:
Đăng nhận xét