VÀI LỜI BIỆN HỘ VỀ THƠ NGUYỄN KHÔI - Tác giả: Châu Thạch (Đà Nẵng)

(Nguồn ảnh: Internet)

VÀI LỜI BIỆN HỘ

VỀ THƠ NGUYỄN KHÔI

*

Vừa qua trên một số trang web có bài viết của TS Ngữ Văn Nguyễn Ngọc Kiên với đề tài “Đầu xuân thì thầm với nhà thơ Nguyễn Khôi”. Bài viết nầy có một vài nhận xét của TS ngữ văn Nguyến Ngọc Kiên mà khi đọc tôi có ý kiến khác. Xin mạo muội trình bày.

(Nhà thơ Nguyễn Khôi)

Trước hết bài viết khen thơ Nguyễn Khôi, nhưng lời khen như sau: “Gần đây thơ Nguyễn Khôi xuất hiện khá nhiều và đều đặn trên các trang báo mạng. Phần lớn thơ anh là những bài thế sự, thời sự, chính trị mang tính ứng tác về cuộc sống diễn ra quanh ta”

“Nhà thơ Lê Mai thẳng thắn cho rằng: Thơ Nguyễn Khôi không độc đáo. Không lạ. Không sang trọng! Nhưng thơ Nguyễn Khôi cuốn hút rất nhiều người đọc. Từ nam phụ, lão ấu. Từ những vị ni cô, sư nữ ở chùa tận Bình Dương và Huế cho đến những phụ nữ có học vấn, học hàm học vị cao ở trường ĐH Quốc Gia. Có người kín đáo thư từ cho Nguyễn Khôi, có người thì công khai bày tỏ sự ngưỡng mộ nhà thơ  trên facebook. Nó có sức ma mị”

Tôi xin mạo muội phản bác lại các câu “không độc đáo”, “không lạ”, “không sang trọng” và “ma mị”.

Với tôi thơ Nguyễn Khôi đầy đủ ba tính chất mà tiến sĩ Ngữ văn Nguyễn Ngọc Kiên đã dùng lời của nhà thơ Lê Mai khẳn định là là không có đó:

- Thơ Nguyễn Khôi có Độc đáo: Tôi xin dùng ngay lời viết của Tiến Sĩ để chỉ sự độc đáo của thơ Nguyễn khôi: “Phần lớn thơ anh là những bài thế sự, thời sự, chính trị mang tính ứng tác về cuộc sống diễn ra quanh ta.”

Giữa hàng ngàn rừng thơ hiện nay khóc lóc, than van, văn tục hay mơ mộng hảo huyền thì thơ Nguyễn Khôi đứng riêng một cõi khác lạ đúng như lời nhận xét trên. Nếu không gọi thơ ấy là độc đáo thì là gì? Càng độc đáo hơn khi thơ Nguyễn Khôi chỉ “ứng tác về cuộc sống diễn ra quanh ta” nhưng nó như một ngón tay vạch mặt, chỉ thẳng vào trò đời một cách không ôn hòa mà cũng không cực đoan làm cho sự xấu như cây kim lòi ra giữa bạch nhật và sự tốt cũng tỏa hương đúng với nó. Đó là một phương pháp tả chân vẽ y sự kiện trong cái nhìn đằm thắm của tác giả làm cho thơ trở nên độc đáo với một phong cách riêng mà xưa nay hiếm có.

(Tác giả Châu Thạch)

- Thơ Nguyễn Khôi có Lạ: Cũng theo bài viết thì thơ Nguyễn Khôi “cuốn hút rất nhiều người đọc”. Vậy nó không lạ thì làm sao cuốn hút được người đọc. Ngày nay mỗi ngày phổ biến hàng ngàn bài thơ trên các trang web. Nếu thơ không có gì lạ thì chẳng ai thèm đọc chớ đừng nói đến sự ngưỡng mộ. Tuy nhà thơ Nguyễn Khôi viết về thế sự, về sự kiện vây quanh ta nhưng trong mỗi bài thơ của ông có vô vàn cái lạ mà mắt ta như mù, lòng ta như đui không thấy được. Cái lạ của thơ ông là cho ta thấy cái thực của sự vật mà ta đã nhìn qua lăng kính bấy lâu nay. Vì vậy, chính thơ ông làm cho ta sáng mắt ra thấy những điều rất lạ.

- Thơ Nguyễn Khôi có Sang trọng: Tiến sĩ Kiên dùng lời của nhà thơ Lê Mai viết ở trên: “Nhưng thơ Nguyễn Khôi cuốn hút rất nhiều người đọc. Từ nam phụ, lão ấu. Từ những vị ni cô, sư nữ ở chùa tận Bình Dương và Huế cho đến những phụ nữ có học vấn, học hàm học vị cao ở trường ĐH Quốc Gia”

Toàn nhưng người sang trọng yêu thơ Nguyễn Khôi. Vậy nếu thơ ông bình dân thì họ yêu được sao? Với tôi thơ Nguyễn Khôi rất sang trọng. Sang trọng từ ý, từ tứ, từ từ và cả cách diển đạt. Đọc thơ ông ta biết ngay đây là một tác giả trí thức có phong cách sang trọng, thanh tao. Một vài bài thơ ông có lời thơ rất dí dỏm nhưng bằng một phong cách thâm thúy, bác học trong sự dí dỏm đó.

Và để giải nghĩa vì sao thơ Nguyễn Khôi có ba cái không ấy mà được bạn đọc mọi giới yêu mến thì Tiến Sĩ Nguyễn Ngọc Kiên dùng lời của nhà thơ Lê Mai kết luận như sau: “Nó có sức ma mị”.

Trước hết tôi tra tự điển hai chữ “ma mị” và thấy giải thích như sau:

(Tiến sĩ Nguyễn Ngọc Kiên)

Ma mị (khẩu ngữ) như ma giáo. Sau đó tôi tra tiếp chữ “ma giáo” và thấy giải thích như sau: Ma giáo (khẩu ngữ) xảo trá bịp bợm. Như thế nếu nói thơ Nguyễn Khôi “nó có sức ma mị” mà được nhiều giới ngưởng mộ, từ trẻ đến già, từ người bình dân đến người trí thức. Vậy chẳng lẽ họ ngưỡng mộ cái sự xảo trá bịp bợm hay sao?. Với tôi thơ Nguyễn Khôi là loại thơ chính trực của những con người hảo hán. Những đề tài phơi bày thực tế. Tiếng thơ của ông không cuốn hút người đọc bằng lời hoa mỹ, bằng âm bổng trầm, bằng xảo thuật ru hồn đối tượng mà tiếng thơ ông cuốn hút người đọc vì lời thơ chân thật, âm thơ khô khan nhưng sâu sắc. Đọc thơ ông dầu tả cảnh, tả người, tả sự việc đều thấy nổi bậc lên những góc cạnh chủ yếu. Đó chính là cái đẹp cái hay cái điêu luyện của người sáng tác chớ không phải sự ma mị nào cả. 

Tiếp đó tôi cũng không thống nhất với nhận xét của Tiến sĩ Ngữ Văn Nguyễn Ngọc Kiên về chữ “tắt trăng” mà nhà thơ Nguyễn Khôi đã dùng. Tiến sĩ viết như sau: “Trong bài tứ tuyệt “Ao làng”, Nguyễn Khôi viết:

Vượt biển, chơi hồ, trở quá giang 

Bỗng dưng lại thấy nhớ ao làng 

Cái đêm hè ấy ai ra tắm

Để cả bầu trời phải tắt trăng.

                  (1995)

  Rồi Tiến sĩ bình luận tiếp: “Nhà thơ Nguyễn Thanh Kim thì cho rằng chữ “tắt” trong “Để cả bầu trời phải tắt trăng” không thể thay thế bằng một chữ khác. Chúng tôi lại không nghĩ thế. Nhà thơ Lê Mai cho rằng chữ “tắt” là tả thực chỉ hành động, dùng ở đây không thật tinh tế và không được “thơ” lắm! Có kẻ nghịch ngợm, ngỗ ngược cho rằng nó gợi cho ta liên tưởng tới chu kì của chị em phụ nữ.
          Chữ “tắt” hoàn toàn có thể thay thế bằng động từ khác. Chẳng hạn, ta thử thay bằng “lịm” hay “khuất”:“Để cả bầu trời lịm ánh trăng” nghe có vẻ ổn hơn. “Lịm” như một ngọn đèn vụt sáng trước khi tắt, thực tế làm tỏa  sáng rực cả bài thơ. Như vậy nói không thể thay thế là hơi vội vã và  hoàn toàn không có cơ sở!”

Ý kiến của tôi như sau:

Thật ra đọc bài thơ nầy ta biết ngay ở câu chót tác giả muốn nói đến các cô thiếu nữ tắm ao trong những thời gian trời không có trăng. Thường thì phụ nữ nông thôn mỗi khi tắm ao, họ lựa lúc trời tối, một là để tránh con mắt của người khác, hai là bởi bản tính e thẹn chính họ cũng ngượng ngùng khi nhìn vào sự lỏa thể của mình. Chữ “tắt” ở đây nếu thay thế bằng chữ “lịm” hay chữ “khuất” đều có nghĩa là trời vẫn có trăng thì không đúng thực tế. Thực tế là họ tắm vào lúc không trăng, tối trời. Với tôi Nguyễn Khôi dùng chữ “tắt trăng’ trong câu chót là một tứ thơ sáng tạo, độc đáo, khác lạ và tuyệt hay đã nâng cả bài thơ lên tầm cao thị vị. Nếu tác giả dùng chữ “lịm” hay chữ “khuất” thì câu thơ “Để cả bầu trời phải lịm trăng” hay “Để cả bầu trời phải khuất trăng” chỉ có ý nghĩa là trăng nhìn thấy sự lỏa thể mà mê mẩn đến mờ đi ánh sáng hay trốn vào đâu đó để ghé mắt nhìn trộm. Tứ thơ nầy đã cũ quá và đã lạc hậu vô cùng vì đã có hàng ngàn thi nhân viết rồi từ xưa đến nay. Nguyễn Khôi dùng chữ “tắt trăng” đã đưa trăng có cái nhân cách người, có cái đạo đức của chính nhân quân tử khi trăng tự tắt ngọn đèn của mình, hay quay lưng đi  không nhìn những người phụ nữ tắm ao. Tứ thơ nầy hoàn toàn mới, diễn đạt một ý thơ chỉ sự thanh cao của trăng, cũng chính bộc lộ sự thanh cao của tâm hồn tác giả mà từ xưa đên nay chưa một ai nghĩ đến trong thơ.

Theo tôi nếu có người đọc nào thấy chữ “tắt’ mà “liên tưởng đến chu kỳ của chị em phụ nữ” như nhà thơ Lê Mai đã nói thì người đó bị bệnh hoạn trong tâm thần, chưa chắc họ đã xem thơ mà ta cũng không cần đề cập tới những con người thô tục đọc thơ làm gì.

Tôi cũng không đồng ý với TS Ngữ văn Nguyễn Ngọc Kiên khi ông chỉ trích chữ “nai tác” trong bài thơ “Đêm Mộc Châu” của Nguyễn Khôi. Tiến sĩ viết như sau:

 “Nguyễn Khôi đã viết:

Đêm Mộc Châu lần đầu nghe nai “ tác”

Dân đốt nương núi cháy xém vầng trăng

Mới hay cuộc sống còn đói khát 

Đốt cả đất trời kiếm miếng ăn

Theo chúng tôi đây cũng là một bài thơ hay của Nguyễn Khôi. Hai câu đầu là tả thực. Hai câu cuối có sức khái quát lớn. Tuy nhiên, theo chúng tôi, ở nơi mà đã có “dân đốt nương Núi cháy xém vầng trăng”, tàn phá rừng, hủy hoại môi trường như thế thì không còn nghe thấy tiếng “nai tác”được nữa. Có chăng chỉ còn nghe tiếng thạch sùng mà thôi!” Sau đó tiến sĩ còn khẳng định: “Ở đây Nguyễn Khôi chắc cũng trong cơn ngái ngủ, mê sảng mà nghe thấy tiếng “nai tác”. Vậy nên ta cũng không nên “chẻ sợi tóc làm tư” mà làm gì miễn là đó là thơ hay!”

Đây là một nhận xét thật sự sai lầm. Người viết bài nầy đã từng nhiều lần nghe suốt đêm tiếng nai tác trong một vùng tàn phá môi trường hàng ngàn dặm. Sau 1975 tôi được điều đi khai hoang sản xuất trên vùng rừng núi. Chúng tôi thường nghe tiếng nai “tác” bi thương kéo dài trong đêm. Hỏi ra mới biết đó là tiếng của những con nai lạc bầy do môi trường bị hủy hoại. Bởi sự thay đổi của núi rừng làm cho những con nai con thường lạc mẹ, thế là con gọi mẹ hay mẹ tìm con cứ “tác” suốt đêm trường. Tiếng gọi ấy của nai khắc khỏai trong đêm vọng vào hồn tôi cũng đang khắc khỏai vì những biến động của cuộc đời tôi thuở ấy.

Thật tình nếu muốn viết về cái “Độc Đáo” cái “Lạ” cái “Sang Trọng” và tiếng thơ không “ma mỵ” rất “Chính Trực” của Nguyễn Khôi thì tôi có đầy đủ tư liệu để chứng minh là “có”, nhưng phải viết hàng trăm trang giấy. Trong khuôn khổ bài viết nầy tôi chỉ xin tóm tắt những cảm nhận của mình vì thấy lòng mình xốn xang bởi những lời khen hay chê tôi không hiểu trong bài vết của TS Ngữ văn Nguyễn Ngọc Kiên. Nếu có sự bất đồng ý kiến, xin Tiến sĩ Ngữ văn Nguyễn Ngọc Kiên, ông Nguyễn Khôi và bạn đọc lượng thứ cho./.

*

CHÂU THẠCH 

(Tên thật: Trương Văn Trạn)

Địa chỉ: 75 Phan Kế Bính, Đà Nẵng.

ĐT: 0929128967 - 05113894610

Email: truongvantran@hotmail.com

.

…………………………………………………………………………

- © Tác giả giữ bản quyền.

- Cập nhật theo nguyên bản tác giả gửi qua email ngày 02.02.2017 

- Vui lòng ghi rõ nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng lại.