 |
| (Cố đô Huế, 1920, nguồn ảnh: internet) |
TẠI SAO NGÔ ĐÌNH DIỆM
KHÔNG LÀM THỦ TƯỚNG NĂM 1945?
1.- VUA BẢO
ĐẠI TÌM KIẾM NGƯỜI XƯA
 |
| (Tác giả Trần Gia Phụng) |
Sau khi đảo chánh
Pháp ngày 9-3-1945, Nhật Bản quyết định trao trả độc lập lại cho Việt Nam
Vua Bảo Đại xác
nhận điều nầy trong đạo dụ số 5 ngày 17-4-1945, chuẩn y nội các Trần Trọng Kim.
Nhà vua tuyên bố:
"Trẫm đã định giao quyền tổ-chức Nội-các mới cho nguyên Lại bộ thượng-thư
Ngô-đình-Diệm và đã nhờ Quí-quan tối-cao Cố-vấn [Nhật tên Masayuki
Yokoyama] và sắc phong Ngự-tiền văn-phòng gửi thư và đánh điện tuyên
triệu. Nhưng ngày hôm qua Quí-quan tối cao Cố-vấn phúc rằng Ngô khanh đau
không về chầu được.” (Nguyễn Duy Phương, Lịch-sử và nội-các đầu tiên
Việt-Nam, Hà-Nội: Việt-Đông xuất-bản cục, 1945, tr. 4.)
Kể lại chuyện vua
Bảo Đại gợi ý việc lập chính phủ, Trần Trọng Kim thuật như sau:
 |
| (Bảo Đại) |
“Tôi tâu
rằng: "Việc lập chính phủ, Ngài nên dùng người đã dự định từ trước,
như Ngô-Đình-Diệm chẳng hạn, để có tổ chức sẵn sàng. Tôi nay phần thì già
yếu bệnh tật, phần thì không có đảng phái và không hoạt động về chính trị, tôi
xin Ngài cho tôi về nghỉ.
Ngài nói: “Trẫm có
điện gọi cả Ngô-Đình-Diệm về, sao không thấy về.
Tôi tâu: “Khi
tôi qua Sàigòn, có gặp Ngô-Đình-Diệm và ông ấy bảo không thấy người Nhật nói gì
cả. Vậy hoặc có sự gì sai lạc chăng. Ngài cho điện lần nữa gọi ông
ấy về. Còn tôi thì xin Ngài cho tôi ra Bắc.
Ngài
nói: "Vậy ông ở đây nghỉ ít lâu, xem thế nào rồi hãy ra Bắc.
Lúc ấy tôi mệt nhọc
lắm, và có mấy người như bọn ông Hoàng-Xuân-Hãn đều bảo tôi thử trở lại. Tôi chờ đến gần mười ngày. Cách đó ba bốn hôm tôi lại đi hỏi ông tối cao
cố vấn Nhật xem có tin tức gì về ông Diệm chưa. Trước thì cố vấn Nhật nói
chưa biết ông Diệm ở đâu, sau nói ông Diệm đau chưa về được. Đó là lời
tối cao cố vấn, chứ tự ông Diệm không có điện riêng xác định lại.
Vua Bảo Đại thấy
tình thế kéo dài mãi cũng sốt ruột, triệu tôi vào bảo tôi chịu khó lập chính
phủ mới.” (Trần Trọng Kim, Một cơn gió bụi, Sài
Gòn: Nxb. Vĩnh Sơn, 1969, tt. 49-50.)
Như thế, theo Trần
Trọng Kim, vua Bảo Đại thực tâm có ý muốn tìm Ngô Đình Diệm về Huế lập chính
phủ, nhưng sau lần thứ hai nhờ người Nhật, thì được tin ông Diệm đau không về
Huế được. Vua Bảo Đại phải mời Trần Trọng Kim làm thủ tướng. Trần
Trọng Kim kiếm cách từ chối, thì vua Bảo Đại nói:
“Trước
kia người mình chưa độc lập. Nay có cơ hội, tuy chưa phải là độc lập hẳn,
nhưng mình cũng phải tỏ ra có đủ tư cách để độc lập. Nếu không có chính
phủ thì người Nhật bảo mình bất lực, tức họ lập cách cai trị theo thể lệ nhà
binh thì rất hại cho nước ta. Vậy ông nên vì nghĩa vụ cố lập thành một
chính phủ để lo việc nước.
Tôi thấy vua Bảo
Đại thông minh và am hiểu tình thế liền tâu rằng: “Nếu vì quyền lợi
riêng, tôi không dám nhận chức gì cả, song Ngài nói vì nghĩa vụ đối với nước,
thì dù sao tôi cũng cố hết sức….” (Trần Trọng
Kim, sđd. tr. 51.)
Ông Kim nói đã gặp
ông Diệm ở Sài Gòn, vì khi ông Kim từ Bangkok
2.- CHỦ
TRƯƠNG CỦA NGƯỜI NHẬT
Về phía người Nhật,
người Nhật tính toán thật kỹ ngay từ khi mới đến Đông Dương năm 1940. Người Nhật chủ trương chẳng những duy trì sự cai trị của người Pháp mà còn
khuyến khích và tăng cường sự hợp tác giữa hai bên Pháp-Nhật. Bộ tổng
tham mưu quân đội Nhật và đại tướng Hideki Tojo, thủ tướng Nhật từ 17-10-1941
đến 22-7-1944, cho rằng loại bỏ người Pháp ở Đông Dương đồng nghĩa với việc
người Nhật phải tăng quân tại Đông Dương và nhứt là phải lo tổ chức hành chánh
và bảo vệ Đông Dương cùng những hệ lụy phức tạp khác. Lúc đó, Đông Dương
là thuộc địa của thực dân da trắng duy nhứt ở Đông Nam Á dưới sự kiểm soát của
người Nhật. (Masaya Shiraishi, bđd., sđd. tt. 114-115.)
Tuy nhiên, người
Nhật vẫn chuẩn bị những lá bài dự bị để ứng phó với tình thế khi cần. Ví
dụ trường hợp Trần Trọng Kim và Kỳ Ngoại Hầu Cường Để với Ngô Đình Diệm.
 |
| (Trần Trọng Kim) |
Trần Trọng Kim
(1882-1953), sinh tại Hà Tĩnh, học trường Vinh, rồi trường thông sự Ninh
Bình. Năm 1905, ông qua Pháp học trường Thương mại La Salle tại Lyon, sau
chuyển qua học trường Thuộc Địa ở Paris Nam Bangkok đưa ông Kim về Việt Nam
 |
| (Kỳ Ngoại Hầu Cường Để) |
Trường hợp Kỳ Ngoại
Hầu Cường Để và Ngô Đình Diệm cũng do người Nhật sắp đặt. Cường Để qua Nhật từ
1906, thời phong trào Đông du. Pháp biết được hoạt động Đông du, liền
liên lạc với Nhật và yêu cầu Nhật trục xuất nhóm Đông du để đổi lại nhiều quyền
lợi kinh tế ở Đông Dương. Phan Bội Châu và Cường Để phải rời Nhật Bản năm
1909. Riêng Cường Để, sau một thời gian lưu lạc ở Trung Hoa và các nước Âu
Châu, trở lại Nhật năm 1915 theo lời mời của chính khách Nhật là Inukai Ki
(Khuyển Dưỡng Nghị). Từ đó, Cường Để âm thầm hoạt động giữa Nhật Bản và
Trung Hoa. Năm 1936, Cường Để thành lập Việt Nam
Kỳ Ngoại Hầu Cường
Để liên lạc ở trong nước với giáo phái Cao Đài ở Tây Ninh, giao cho Trần Quang
Vinh và Trần Văn Ân phụ trách liên lạc miền Nam, Ngô Đình Diệm và Phan Thúc Ngô
phụ trách liên lạc miền Trung, Dương Bá Trạc, Vũ Đình Dy và Nguyễn Xuân Chữ phụ
trách liên lạc miền Bắc. (Trần Mỹ Vân, A Vietnamese Royal Exile in Japan,
Prince Cường Để (1882-1951), New York: Routledge, 2005, tt. 142-143.) Trong số những người theo Cường Để trên đây, năm 1943, Vũ Đình Dy ở Hà Nội và
Phan Thúc Ngô ở Huế, qua Nhật gặp Cường Để. (Masaya
Shiraishi, bđd. sđd. tt. 116-118.)
 |
| (Ngô Đình Diệm) |
Ngô Đình Diệm
(1901-1963) xuất thân từ Trường Hậu bổ Huế năm 1921, làm quan lên dần tới
thượng thư bộ Lại năm 1933, nhưng từ chức ba tháng sau đó. Ông tham gia
Quang Phục Hội do Cường Để lãnh đạo năm 1939. Ông Diệm bị Pháp nghi ngờ nên vào
tháng 7-1944, viên thư ký Tòa lãnh sự Nhật ở Huế là Masao Ishida nhờ hiến binh
Nhật (Kempeitai) giúp bảo vệ ông Diệm. Người Nhật đưa ông Diệm vào Đà
Nẵng, rồi đưa ông Diệm đáp máy bay quân sự Nhật vào Sài Gòn. Từ đó, ông Diệm
được đạo quân Nhật đồn trú ở Sài Gòn trực tiếp bảo vệ. (Masaya
Shiraishi, bđd, sđd, tr. 118.)
Được tin Ngô Đình
Diệm bị Pháp theo dõi và đe dọa, từ Vĩnh Long, giám mục Ngô Đình Thục, gởi cho
đô đốc Jean Decoux, toàn quyền Pháp ở Đông Dương, một thư viết tay bằng tiếng
Pháp đề ngày 21-8-1944, với lời lẽ rất thống thiết bảo lãnh em mình. (Nguyên
văn thư nầy được photocopy và đăng trong sách Nguyên Vũ, Paris
3.- NHẬT
QUYẾT ĐỊNH ĐẢO CHÁNH
Trong khi đó, người
Nhật gởi Vũ Đình Dy từ Nhật về lại Sài Gòn với mục đích là thay mặt Cường Để
liên lạc với các thành phần thân Nhật và kiếm cách đưa họ qua Nhật. Vũ
Đình Dy cùng Ngô Đình Diệm hội họp với nhóm hoạt động chính trị thân Nhật như
Nguyễn Xuân Chữ, Lê Toàn... Cuộc họp đưa đến thỏa thuận vào tháng 10-1944
là cùng nhau hợp tác dưới sự lãnh đạo của Ngô Đình Diệm, đồng thời đề nghị
người Nhật thành lập một chính quyền mới do ông Diệm lãnh đạo khi điều kiện thuận
lợi. Cũng vào tháng 10-1944, thiếu tướng Saburõ Kawamura, tham mưu trưởng
đạo quân Nhật đồn trú tại Sài Gòn đi Nhật, đưa Lê Toàn cùng một đồng đội của
Toàn đi theo. (Masaya Shiraishi, bđd, sđd, tr. 118.)
Những biến chuyển
trên đây cho thấy là sắp đến lúc quân đội Nhật tổ chức lật đổ chính quyền Pháp
ở Đông Dương. Thật vậy, trong cuộc họp ngày 14-9-1944, Hội đồng tối cao Kế
hoạch Chiến tranh của Nhật Bản bàn về “Những biện pháp đối với Đông Dương thuộc
Pháp nhằm đối phó với sự thay đổi tình hình”, vì lúc đó tại Âu Châu, Đức bắt
đầu thất bại, chính phủ Vichy thân Đức ở Pháp do thống chế Pétain cầm đầu sụp
đổ vào tháng 8-1944, và thiếu tướng Charles de Gaulle về Paris lập chính phủ
lâm thời.
Trong cuộc họp nầy,
Hội đồng tối cao Kế hoạch Chiến tranh dự tính rằng biện pháp quân sự ở Đông
Dương chỉ được sử dụng trong hoàn cảnh không thể tránh được. Điều nầy
phản ảnh chủ trương của giới quân sự cao cấp, không muốn sử dụng quân đội để
lật đổ chính quyền Pháp tại Đông Dương, bởi vì lúc đó Nhật đang tập trung lực
lượng cho chiến dịch Philippines Tokyo
Theo Hidezumi
Hayashi, lúc đó là trung tá hiến binh Nhật đồng thời là phụ tá chính trị cho
thiếu tướng Kawamura, thì bản dự thảo nầy phỏng theo cách cai trị của quân đội
Nhật ở các vùng khác do Nhật chiếm đóng tại Đông Nam Á. Hayashi không đồng
ý kế hoạch nầy vì ba lý do: 1) Quân đội Nhật ở Đông Dương cần tập trung ở Cánh
đồng Chum (Lào), vì vậy không nên dính sâu vào những vấn đề chính trị. 2) Đông Dương không đủ tài nguyên cần thiết cho cuộc cai trị của
quân đội. 3) Cần thu phục nhân tâm dân bản xứ Đông Dương nhằm đừng đẩy họ
về phía Đồng minh Tây phương. Để lôi kéo họ thì cần thỏa mãn nguyện vọng
sâu xa của họ là giải thoát khỏi ách thống trị của Pháp, nghĩa là phải trả độc
lập cho họ. Tuy nhiên, không thể tức khắc chuyển giao nền hành chánh
trung ương (toàn quyền Pháp ở Đông Dương) cho ba nước Việt, Miên, Lào, nên quân
đội Nhật phải tạm thời đảm trách một thời gian cho đến khi chuyển giao được cho
ba nước nầy.
Dựa trên những quan
niệm trên đây, Hayashi đưa ra đề nghị trao trả độc lập cho ba nước Đông Dương
và thành lập một chính quyền thân Nhật ở Việt Nam
Tuy nhiên nhiên kế
hoạch nầy phải đợi sự chấp thuận của tân tư lệnh Quân đoàn 38 là trung
tướngYũichi Tsuchihashi. Sau khi bàn giao đơn vị cũ ở Timor, trung tướng
Tsuchihashi đến Sài Gòn ngày 14-11-1944 và nhận chức vụ mới là tư lệnh Quân
đoàn 38 ngày 14-12-1944 thay trung tướng Kazumoto Machijiri. Ngay sau đó,
trung tướng Tsuchihashi rời Sài Gòn đi Hà Nội ngày 18-12-1944 để gặp toàn quyền
Pháp tại Đông Dương là đô đốc Jean Decoux. Như thế, kế hoạch của Hayashi
được thiếu tướng Kawamura thông qua, nhưng chưa được tân tư lệnh Quân đoàn 38
chấp thuận.
Từ tháng 4-1944,
Mamoru Shigemitsu lên làm bộ tưởng bộ Ngoại giao Nhật Bản. Ông nầy liền
hối thúc việc lật đổ chính quyền Pháp tại Đông Dương. Shigemitsu cho rằng
trao trả độc lập cho các nước trong vùng Nhật chiếm đóng, sẽ gây trở ngại cho
Mỹ hay Tây Âu khó trở lui các nước nầy dầu Nhật Bản thất trận. (Masaya
Shiraishi, bđd., sđd. tt. 121-122.)
Đại tướng Yoshihiro
Umezu, tham mưu trưởng quân đội Nhật, trả lời đồng ý trên nguyên tắc, nhưng cần
phải nghiên cứu cẩn thận và chuẩn bị đầy đủ. Tuy nhiên, do việc quân đội
Nhật thất bại ở Philippines, nên quân đội Nhật nay cũng muốn sớm làm chủ Đông
Dương, để biến Đông Dương thành hậu cứ của quân đội Nhật ở Đông Nam
Á. Vì vậy, tháng 12-1944, đạo quân Nhật đồn trú ở Sài Gòn được đổi thành
Quân đoàn 38. Lúc đó, ngày 11 và 12-1-1945, phi cơ Hoa Kỳ oanh tạc mạnh
mẽ khắp Đông Dương và trên Biển Đông, gây thiệt hại nặng cho hải quân Nhật tại
vùng nầy. Người Nhật cho rằng đó là dấu hiệu lực lượng Đồng minh sắp đổ
bộ Đông Dương. Tuy việc đổ bộ không xảy ra, nhưng người Nhật nghĩ rằng đã
đến lúc phải dứt khoát lật đổ Pháp ở Đông Dương. Người Nhật lo ngại nhà
cầm quyền Pháp ở Đông Dương vâng lệnh chính phủ De Gaulle, làm nội ứng cho quân
Đồng minh thì rất tai hại cho quân Nhật.
Như thế là giữa bộ
Ngoại giao và bộ tổng tư lệnh quân đội Nhật ở Tokyo đồng thuận việc lật đổ nhà
cầm quyền Pháp ở Đông Dương, nhưng lại xảy ra những bất đồng khác trong nội bộ
người Nhật, nhất là việc giao cho ai lãnh đạo Việt Nam và việc sắp đặt bộ máy
hành chánh tại Đông Dương giữa giới ngoại giao và giới quân sự. Cuộc
tranh cãi trong nội bộ người Nhật gay gắt đến nỗi vào đầu tháng 3-1945, đại sứ
Nhật Shunichi Matsumoto từ chức, trước khi quân Nhật đảo chánh.
4.- KHÔNG MỜI
CƯỜNG ĐỂ
Riêng về vấn đề nhà
cầm quyền Việt Nam, để tránh xáo trộn, gây thêm khó khăn, bộ Ngoại giao Nhật
cũng như bộ Tổng tham mưu quân đội Nhật quyết định duy trì vua Bảo Đại ở ngôi
báu, giữ nguyên nền hành chánh bản xứ, không đưa hoàng thân Cường Để về nước
thay thế vua Bảo Đại. Tháng 1-1945, có một phái đoàn từ Tokyo
đến Việt Nam
Sau cuộc đảo chánh
thành công ngày 9-3-1945 trên toàn Đông Dương, cố vấn tối cao Masayuki
Yokoyama, tổng lãnh sự Akira Konagaya và lãnh sự Taizõ Watanabe đến điện Thái
Hòa, trong hoàng cung ở Huế, sáng 11-3-1945, triều yết vua Bảo Đại. Mở
đầu cuộc đàm đạo, vua Bảo Đại thẳng thắn bày tỏ nỗi kinh ngạc của nhà vua với
Yokoyama là tại sao ông đại sứ không nói chuyện với hoàng thân Cường Để là
người sát cánh với chính quyền Nhật trong cuộc tranh đấu chống Pháp, mà lại đến
hoàng cung nói chuyện với nhà vua. Đáp lại, Yokoyama cho rằng việc Cường
Để đã qua, không còn thích hợp. Yokoyama giải thích với vua Bảo Đại về
những hành động mới nhứt của Nhật trên toàn cõi Đông Dương và tuyên bố “muốn
đem châu Á trả về cho người châu Á.” Ông ta còn nói rằng ông ta “có nhiệm
vụ dâng nền độc lập” lên vua Bảo Đại, đồng thời kêu gọi Việt Nam
Ngay chiều
11-3-1945, vua Bảo Đại triệu tập Cơ mật viện, các thượng thư, các hoàng thân để
thảo luận tình hình mới. Cuộc họp đưa đến kết quả là nhà vua cùng các thượng
thư Phạm Quỳnh (bộ Lại), Hồ Đắc Khải (bộ Hộ), Ưng Hy (bộ Lễ), Bùi Bằng Đoàn (bộ
Hình), Trần Thanh Đạt (bộ Học), Trương Như Đính (bộ Công) đồng ký BẢN TUYÊN NGÔN
ĐỘC LẬP do Phạm Quỳnh soạn. Như thế, sau hơn 60 năm bị người Pháp bảo hộ từ năm
1884, nay nước Việt Nam
Vua Bảo Đại liền
triệu tập nhân sĩ khắp nước về Huế để thăm dò việc thành lập chính phủ
mới. Nhà vua nghĩ rằng người có thể đáp ứng được tình thế mới là cựu
thượng thư bộ Lại Ngô Đình Diệm. Nhà vua liền nhờ người Nhật tìm kiếm ông
Diệm để mời ông ra chấp chính. Người Nhật trả lời không kiếm được ông Diệm
mặc dầu ông đang sống ở Sài Gòn.
Vua Bảo Đại liền
mời Trần Trọng Kim, nhưng như trên đã viết, ông Kim đề nghị nhà vua nhờ người
Nhật tìm kiếm Ngô Đình Diệm lần nữa. Lần nầy, người Nhật giao việc liên
lạc với ông Diệm cho Hidezumi Hayashi, trung tá hiến binh Nhật. Hayashi là tác
giả kế hoạch ngày 27-12-1944, đề nghị đưa hoàng thân Cường Để về Việt Nam
Khi gặp nhau, ông
Diệm cho Hayashi biết ông ta không có ý định làm thủ tướng theo lời mời của vua
Bảo Đại, mà ông Diệm chỉ muốn một điều là Kỳ Ngoại Hầu Cường Để về Việt Nam
Trần Trọng Kim cũng
được thông báo cho biết tin nầy, nên ông Kim mới nhận lời mời lần thứ hai của
vua Bảo Đại, đứng ra thành lập nội các. (Masaya Shiraishi, bđd sđd. tt.
138-139.) Nội các Trần Trọng Kim trình diện ngày 17-4-1945, gồm những nhà
trí thức khoa bảng cùng chuyên viên, và đặc biệt không có người thân Nhật, dầu
nội các nầy do Nhật bảo trợ.
KẾT LUẬN
Ngay từ khi mới đến
Đông Dương, chính sách của Nhật là kiểm soát Đông Dương nhưng vẫn để cho Pháp
cai trị Đông Dương, để Nhật khỏi bận tâm chuyện hành chánh và an ninh, cho đến
khi tình thế bắt buộc, mới lật đổ Pháp ở Đông Dương ngày 9-3-1945. Trong
lúc khó khăn, Nhật lại càng không muốn tạo thêm khó khăn mới, nên không thay
đổi nền quân chủ ở Việt Nam
Về phía Ngô Đình
Diệm, có thể ông Diệm không vui lòng khi thấy người Nhật không thực tâm và thờ
ơ với mình, chuyển lời mời của vua Bảo Đại đến ông quá trễ, và nhất là khi thấy
tình thế của người Nhật không được sáng sủa, Nhật đang suy yếu dần, ông Diệm
liền từ chối lời mời của vua Bảo Đại.
Có người đặt ra một
câu hỏi là nếu Kỳ Ngoại Hầu Cường Để về làm vua và ông Diệm làm thủ tướng năm
1945, thì Việt Nam
*
Mời thư giãn với nhạc phẩm SA PA NƠI GẶP GỠ ĐẤT TRỜI
của Phùng Chiến qua tiếng hát Tuấn Anh - Tân Nhàn:
*
TRẦN GIA PHỤNG
Nguyên quán: tỉnh Quảng Nam.
Định cư tại: Toronto, Canada.
Email: trangiaphung@gmail.com
.
............................................................................................................
- Cập nhật theo nguyên bản tác giả gửi qua email ngày 27.07.2017.
- Bài viết không thể hiện quan điểm của trang blog Đặng Xuân Xuyến.
- Vui lòng ghi rõ nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng
lại.
0 comments:
Đăng nhận xét