NGUYỄN KHÔI “CẢM” HOÀNG CẦM - Tác giả: Nguyễn Khôi (Hà Nội)

Đặng Xuân Xuyến Thứ Bảy, tháng 7 04, 2020 Leave a Comment

NGUYỄN KHÔI “CẢM”

HOÀNG CẦM

1. Nhà thơ Hoàng Cầm:

Thi sỹ sinh đêm 12 tháng giêng năm Nhâm Tuất (tháng 2 - 1922) đêm trước của hội Lim quan họ; mất lúc 9h sáng ngày mùng 6-5-2010 tại Hà Nội.

Tên khai sinh là Bùi Tằng Việt (Họ Bùi, ghép tên làng nơi sinh: Phúc Tằng, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang). Quê cha: thôn Lạc Thổ, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh (cụ thân sinh là đồ Nho có tham gia Đông du và Đông Kinh Nghĩa Thục). Mẹ là chị hai quan họ làng Bịu Xim, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh.

Hoàng Cầm nổi tiếng ngay từ năm 1942 với kịch thơ Kiều Loan; thời kháng chiến chống Pháp, nổi tiếng với bài thơ dài "Bên kia sông Đuống" (1948); và hình như câu thơ mở đầu thi phẩm tuyệt tác này (đầy chất quan họ và hồn quê Kinh Bắc): "Em ơi buồn làm chi..." như một tuyên ngôn đời, tuyên ngôn thơ Hoàng Cầm, rất định mệnh, rất tiên chi của một đấng tài hoa xứ Kinh Bắc rất hiểu đời, vượt trên mọi cái trầm luân của đời thường, cứ "đường ta ta cứ đi", đi dưới "mưa Thuận Thành", đi tìm "lá diêu bông"... luôn đổi mới, cách tân thi pháp để có những vần thơ bất tử, đọc lên nghe xao xuyến lòng người như "váy Đình Bảng buông chùng cửa võng..." để "từ thuở ấy / em cầm chiếc lá / đi đầu non cuối bể / gió quê vi vút gọi... diêu bông hỡi... ới diêu bông!"

Thơ Hoàng Cầm là đặc sản văn minh tinh thần của quê hương Kinh Bắc - miền quê Quan họ. Xứ của một cộng đồng làng xã, rất Đại Việt, khá dân chủ, bình đẳng. Con người ở đây lấy tình làng nghĩa xóm làm trọng. Phép Vua thua lệ làng. Hội đồng kỳ lão có quyền cao hơn chức dịch. Ra đường phải cúi đầu chào các già làng, còn với chức dịch như Chánh Tổng, Lý Trưởng xưa thì tùy, không chào cũng không sao. Đi hát quan họ, vào đám hội thì mọi người đều bình đẳng, không phân biệt giàu nghèo, chức vị, không dè bỉu "tiền án, tiền sự"... Tất cả chỉ là "liền anh, liền chị", các quan viên họ cùng say đắm với "yêu nhau cởi áo cho nhau" và "bao giờ thấy lá diêu bông / để cho váy lụa buông chùng... mà hay!"

Thơ Hoàng Cầm cũng do xuất phát từ hồn quê là thế, với bút pháp độc đáo, một phong cách rất riêng không giống ai, ngôn ngữ tinh luyện siêu đẳng. Thường bất chấp văn phạm. Ông là người kế tục Thơ Mới và đi xa hơn về phía hiện đại - một lối thơ siêu thực hôm nay. Đó là tiếng nói đầy chiêm nghiệm và cũng tràn trề giải thoát. Thơ Hoàng Cầm, chất quan họ Bắc Ninh đạt tới độ Hàn Lâm. Từ thực tại đã thăng hoa tới miền hư viễn của tâm linh. Rất nhiều đam sy, trầm ẩn nên không hiếm khoảnh khắc hồn thơ thi sỹ nhập vào vô thức.Như lời ca quan họ, thơ Hoàng Cầm là ngọn lửa sưởi ấm tình người, là tia nắng mới tỏa sáng nơi chân trời cũ, như ai đó dù đi đâu, đến đâu vẫn gửi hồn về Kinh Bắc thân thương. Thơ Hoàng Cầm đang đi từ chân trời xưa cũ đến chân trời nay tươi mới để ta thêm yêu những chân trời đang có người bay với những người bay đang tới một chân trời đổi mới đầy xán lạn, rất thơ.

Đình Bảng ngày mùng 1 Tết Ất Dậu(2006)

Viết lại tại Hà Nội ngày 6-5-2010

NGUYỄN KHÔI

2. Vài dòng khi đọc SƯƠNG CẦU LIM:

SƯƠNG CẦU LIM

Chấp chới lá chè non

Cầu Lim, Nội Duệ

The Hà Đông đón kiệu

Bỏ quê Xim

Ếch Quế Dương xếp đùi tròn gõ trống

Sáo sậu Phù Ninh

rợp nắng

Về Thăng Long

Đá nghển trông con

gục đầu sườn núi Dạm

Lụa vàng xé lộc rắc tro tiền

Đè ngang khói bếp

Bặt mùi khoai nướng

Đầu rau nằm sấp toạc môi

Trống Chờ thúc chín tiếng

Chuông Trõ nện ba hồi

Mõ Phù Lưu khua bến đò Lo

Thầy Phẩm Huệ xênh xang năm sắc áo

Biết lòng chim sáo ri

Gái Cầu Lim, Nội Duệ đã đi

HOÀNG CẦM

Đọc thơ Hoàng Cầm có khác nào đọc Marcel Proust (văn hào Pháp 1871-1922) với "Đi tìm thời gian đã mất"... đó là kết tinh của cuộc sống nội tâm với những trăn trở về quá khứ. Tất cả thời gian đã mất trong khi quan sát dòng xoáy ngoài đời, nay thi sỹ đã tìm thấy lại, một hồi tưởng tha thiết biến kết quả quan sát thành chất liệu của thi phẩm. Đó là sợi chỉ đỏ xuyên suốt hành trình thơ Hoàng Cầm.

Cũng như "lá diêu bông" đến "sương cầu Lim", nhà thơ Kinh Bắc lấy những địa danh cụ thể để nói những cái không cụ thể (một thế giới riêng hư ảo, ẩn hiện giữa một không gian mênh mông của miền quê Quan họ), có khác nào một thoáng Đường thi miêu tả cái cao bằng cái rộng (dục cùng thiên lý mục - cánh thướng nhất tầng lâu). Bắt Hòn Đá và Ông Đầu Rau thành người, đó là cái "mã" chuyển hóa các giác quan, một nghệ thuật bậc thầy mà trong thơ Hoàng Cầm nào đâu có ít. Thơ Hoàng Cầm giàu âm điệu, như ông nói "nhạc là cái xe chở hồn của bài thơ". Ở đây những câu thơ dìu dặt luyến láy là do sắp đặt, nhưng giai điệu bài thơ thì lại xuất thần vượt khỏi sự chủ ý của tác giả, như tự mình nó (văn bản thơ) dựng được cả một không gian tinh thần (không khí và văn hóa Quan họ), một vương quốc thơ của riêng Hoàng Cầm.

Về ngôn ngữ thơ: Hoàng Cầm rất tài tình trong việc sử dụng các động từ (như "đá nghển"... lụa vàng xé lộc... rồi nện, khua... thật kỳ diệu với thơ).

Cùng với Lá Diêu Bông, cây Tam Cúc thì Sương Cầu Lim là một trong những bài cao thủ, độc đáo nhất của Hoàng Cầm, một tìm tòi thành công trong thi pháp của nhà thơ hôm nay.

Viết tại xóm Đình, Đình Bảng, Từ Sơn, Bắc Ninh

Mồng 1 Tết Ất Dậu (2005)

NGUYỄN KHÔI

3. Đôi điều về váy Đình Bảng & Lá Diêu Bông:

Nguyễn Khôi tôi - nhà ở Xóm Đình, làng Đình Bảng (tên Nôm là làng Báng - kẻ Báng), Từ Sơn, Bắc Ninh... nơi có ngôi Đình nổi tiếng Xứ Bắc:

Thứ nhất là đình Đông Khang

Thứ nhì đình Báng,vẻ vang đình Diềm.

Đình Bảng cùng với Chợ Giầu (Phù Lưu) là 2 làng Buôn bán lừng lẫy, ở Quê nhưng đã đô thị hóa. Người Đình Bảng sớm tiếp thu văn minh phương Tây: trai complê - Càvạt, nữ áo dài váy lụa; đặc biệt là đã cải tiến sáng tạo ra "nếp váy Đình Bảng" - đó là một kiểu váy đẹp của con gái Đình Bảng - Chợ Giầu thời trước năm 1945, thường mặc trong lúc giao tiếp hoặc đi hội. So với "váy nùm rơm" (Phúc Yên), hay "váy bó que" (Hà Nam) thì Váy Đình Bảng (lụa) cùng với áo dài tân thời đạt tiêu chí sang trọng hợp với các "bà chủ", "cô chủ" trong giao tiếp làm ăn trên thương trường, tiện cho sự đi lại lên tầu xuống xe... chính vì yêu cầu của cuộc sống mà chiếc váy Đình Bảng được cách tân hợp thời trang ra đời là thế.

Đó là loại váy lụa, váy lĩnh... màu đen, nhiều nếp gấp, buông chùng tới mắt cá chân, phía trước lượn hình lưỡi Chai (con Chai, con hến). Cô Tuyết, cô Nhung, mợ Loan, mợ Thảo lúc bấy giờ đầu tóc vấn khăn nhung, ra khỏi nhà là có khăn vuông to bằng lụa Hà Đông hay khăn nhung khăn len (bông bát tơ-Pháp)t ùy mùa bịt to hó, mỏ quạ che đầu. Yếm trúc bâu trắng che bầu ngực đầy sung mãn, áo phin hay cát bá trắng may bó sát eo lưng, cài khuy bấm, thắt lưng lụa màu hoa đào hay phấn hồng, áo dài khoác ngoài màu sắc tùy theo lứa tuổi. Bàn chân gót đỏ đi hài nhung hay dép Săng đan da; váy buông chùng chỉ vừa hở mũi hài. Đồ trang sức là đôi hoa tai mặt đá kim cương, kiềng Vàng, vòng tay đá cẩm thạch, nhẫn mặt ngọc. Đóng bộ đầy đủ xong, các chị, các mợ xuất hành:

Anh về vui với cày bừa

để em tay nải gió đưa phương trời...

Đó là một Nàng Giáng Kiều thướt tha yểu điệu, thông minh xinh đẹp - cô gái Bắc Ninh sinh ra từ vùng quê Văn hiến giầu có, trình độ dân trí cao, đảm đang năng động (đã đi ra khỏi lũy tre xanh vào thành phố) tiếp cận thị trường nhanh, sớm trở thành các nhà triệu phú, tỉ phú lừng danh trên thương trường thời bấy giờ.

Thi sĩ Hoàng Cầm (quê làng tranh Đông Hồ) thuở niên thiếu từng sang chơi Hội Đình Bảng, và đã phải lòng "một chị" mặc váy Đình Bảng, để rồi theo gió quê vi vút gọi thơ thẩn đi tìm Lá Diêu Bông... Nguyễn Khôi tôi nhà ngay bên đình, đọc thơ của Bác Hoàng Cầm, hứng khởi đôi vần:

NGƯỜI ĐI TÌM LÁ DIÊU BÔNG

Người đi tìm Lá Diêu Bông

Mình về nhặt những Lá Hồng xếp chơi

Còn duyên buôn Quế bán Hồi

hết duyên Lá Bưởi nhóm phơi ngoài đồng

bao giờ thấy Lá Diêu Bông

để cho váy lụa buông chùng...mà hay

Mình như một kẻ lạc loài

Xóm Đình chả "dạm"... dạm ngoài

Kiến An.

Đình Bảng, rằm tháng ba

NGUYỄN KHÔI

Mời thư giãn với nhạc phẩm SAO EM NỠ VỘI LẤY CHỒNG

của Trần Tiến, qua tiếng hát Quang Lý:

NGUYỄN KHÔI

Địa chỉ: P12A05 nhà 17T, Hoàng Đạo Thúy, Hà Nội.

Email: khoidinhbang@gmail.com

Điện thoại: 097.955.62.05

............................................................................................................

- Cập nhật từ email huongmai8081@yahoo.com.vn gửi ngày 12.12.2017.

- Bài viết không thể hiện quan điểm của trang Đặng Xuân Xuyến

- Vui lòng ghi rõ nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng lại.

NGUYỄN KHÔI “CẢM” HOÀNG CẦM - Tác giả: Nguyễn Khôi (Hà Nội)

0 comments:

Đăng nhận xét