 |
| (Nhà thơ Chu Vương Miện) |
NHÀ THƠ VÀ NGHIỆP THƠ
QUA MẤY BÀI
THƠ THIỀN CỦA CHU VƯƠNG MIỆN
 |
| (Tác giả Nguyễn Bàng) |
Từ ngày
03 tháng 9 năm 2018 đến nay, mới vừa đầy 2 tháng, nhà thơ Chu Vương Miện đã
liên tiếp trình làng 23 chùm Thơ Thiền trên nhiều chiếu thơ mạng ở trong nước
và ở ngoài nước. Mỗi chùm thơ có từ 2 đến 5 bài, vị chi đã có cả non 100 bài
Thơ Thiền Chu Vương Miện đến với bạn đọc. Chữ Thiền, Thiền học vốn từ chữ Thiền
tông mà ra, thường được dịch là suy tưởng, suy ngẫm. Xem vậy thật đáng nể sự
suy tưởng, suy ngẫm một nhà thơ không phải là thiền sư.
Thơ
Thiền không phải bây giờ mới có. Nó xuất phát từ Trung Hoa và phát triển mạnh
từ thời nhà Đường. Ở Việt Nam, Thơ Thiền phát triển vào thời Lý Trần với các
tác giả - các thiền sư của các thiền phái như Tỳ Ni Đa Lưu Chi, Vô Ngôn Thông,
Thảo Đường, Trúc Lâm Yên Tử mà đỉnh cao có thể kể là Tuệ Trung Thượng Sĩ.
Từ đời
Lê đến Nguyễn, hơn năm thế kỷ, một số ít tác phẩm của các danh nhân Việt Nam
như Nguyễn Trãi, Lê Thánh Tông, Nguyễn Bỉnh Khiêm, Ngô Thì Nhậm, Phan Huy Ích,
Nguyễn Du, Nguyễn Công Trứ…cũng được coi là thơ thiền.
Thơ
Thiền Việt Nam hiện đại tiếp tục phát triển trên cơ sở hào quang của Thơ Thiền
trung đại và môi trường văn hóa hiện đại . Ngay trong Thơ Mới cũng có một số tứ
thơ phảng phất hương vị Thiền.
Đến
những năm 60 ở miền Nam, thơ Thiền Việt Nam đã dần dần tiếp cận sinh khí phương
Tây và hiện đại hóa thể hiện trong những ca từ nhạc Trịnh Công Sơn, thơ Bùi
Giáng, Phạm Thiên Thư, Phạm Công Thiện…
Trên
dòng chảy lịch sử ấy của Thơ thiền Việt Nam, bạn đọc thấy cả trăm bài Thơ Thiền
của Chu Vương Miện ở đầu thế kỷ 21 này là điều dễ hiểu.
Không đủ
sức và đủ tầm để viết về cảm nhận cả non 100 bài Thơ Thiền của Chu Vương Miện,
bài viết nhỏ này chỉ xin nêu mấy cảm nhận cá nhân về NHÀ THƠ VÀ NGHIỆP THƠ qua
mấy bài Thơ Thiền trong khjoois thơ phong phú ấy.
Vậy, nhà
thơ trong thơ thiền Chu Vương Miện là những con người như thế nào?
Trước
hết là chính tác giả, một con người cũng như mấy tỷ người khác trên cõi trần
này đều đang sống trong bể khổ trầm luân:
ta sinh trong bể khổ
phía nào cũng trầm luân
nay chiếc thuyền bào ảnh
mốt giọt lệ phù vân
từng bước trong cố kiếp
từ hạt cát hoá thân
Sự suy
tưởng này không có gì mới mà chỉ là diễn luận lời Đức Phật nói với ngài A
Nan: “Ta thấy vạn vật trong trời đất đều có nhân duyên của kiếp
trước”. Chu Vương Miện chỉ dẫn thêm về sự trầm luân của chính đời mình:
chập chờn bao nhiêu chặng
chặng nào của chúng sinh
ta đi bao nhiêu đoạn
vô tận và vô cùng
Để rồi
nhận ra một quy luật tự nhiên:
mặt trời soi trước mặt
trăng sao dõi sau lưng
Không
giải thích gì nhưng phải chăng nhà thơ đã ngộ ra người sống trên đời, cũng như
mọi việc trên thế gian này đều thuận theo quy luật nhân quả, đều có căn nguyên
của nó. Bởi vậy, hãy học cách thuận theo tự nhiên, buông bỏ chấp nhất, vướng
bận
Như vậy,
nhà thơ sống hoàn toàn như mọi người khác và cũng làm bất cứ việc gì như mọi
người khác. Nhưng trong bể khổ trầm luân chung của kiếp người, con người không
phải là một thể đồng nhất mà có những nhân duyên khác nhau bởi vậy có những số
phận khác nhau. Vì thế, con người của nhà thơ sẽ có những nét khác biệt với
những con người ở các nhà khác.
Bài thơ
NGÀY 24 GIỜ đã vẽ nên khá chân thực chân dung một con người của thơ ca chữ
nghĩa:
ngủ rất ít
ở không làm thơ
làm đã đời
rồi vo tròn bài thơ quăng thùng rác
Tưởng đã
quăng thơ vào thùng rác thì thôi, ai hay:
nằm xuống giường lim dim đôi mắt
nghĩ chuyện xưa chuyện nay
vẫn chưa ngủ đuợc
lại ngồi dậy mần thơ
hết bài này qua bài khác
Rồi kết
cục ngộ ra “chuyện xưa chuyện nay” là những chuyện gì:
đọc đi rôì đọc lại
toàn chuyện ruôì bu
Bài thơ
TRÁI TIM là một minh chứng cụ thể về chuyện ruồi bu đó. Nguyên uỷ câu chuyện là
thế này:
1 con gà chết
1 con gà nuốt dây thun
xe quét rác đi qua phố
hốt luôn gã thất tình
con quạ đậu trên cành
con gái ngồi trên ghế
chiều thứ 7 lặng thinh
con quạ kêu thảm lạ
1 con gà
chết vì nuốt phải dây thun chẳng làm động lòng ai. Xe rác vẫn đi qua phố. Cô
gái chiều thứ 7 nghỉ ngơi ngồi trên ghế lặng thinh. Chỉ mỗi một gã thất tình
đang sầu loạn tâm can cảm thấy mình như bị hốt lên xe rác. Và một con quạ kêu
thảm lạ.
Quạ kêu
xác chết là một lẽ thường của tạo hoá. Vì thức ăn của quạ là xác động vật. Khi
thấy thức ăn chúng thường kêu để báo cho cả đàn biết. Nay có con gà chết vì
nuốt phải dây thun nên quạ kêu là lẽ tự nhiên nhưng người ta thường liền
liên tưởng đến những điểm gở mà quạ mang lại nên nghe tiếng kêu của nó thành
thảm lạ.
Nếu chỉ
có thế thì câu chuyện cũng đã hàm ý: Người đời chỉ quan tâm đến những gì
có ảnh hưởng đến họ và đặc biệt là mang lại lợi ích cho họ. Nhưng không, chuyện
còn có một nhân vật nữa:
có 1 gã làm thơ
thường viết về con quạ
Nếu bài
thơ chỉ đến câu này thì đúng là gã làm thơ viết về chuyện ruồi bu thật. Nhưng
không, trong chuyện con gà chết vì nuốt phải dây thun không ai thèm động lòng,
không ai thèm để ý, thì riêng gã làm thơ đã động tâm và đã viết về con quạ
vì gã nhận ra:
Con quạ đen cả đầu
đâu thua gì thân gã
buổi chiều tan nhè nhẹ
trái tim không tiếng gõ
Trong
cõi đời đầy vô cảm, nhiều chuyện không ai thèm bận lòng, coi là chuyện ruồi bu
thì nhà thơ tự làm con ruồi bu vào chuyện đó. Làm ruồi cũng có sao miễn là có
được những tiếng thơ khắc khoải trước những mảnh đời khổ lụy mà trái tim người
đời không có tiếng gõ, chỉ có những người có trái tim đồng cảm mới có những
tiếng gõ thấu cảm mà thôi.
Nhà thơ
Lê Đạt đã quá cố sau bao nhiêu năm trầm luân bởi ngòi bút đã gọi nhà thơ
là một tên phu chữ bị trời đày khổ sai vào công trường lao động chữ. Chu Vương
Miện cũng diễn tả cái sự trời đày ấy của mình:
ngồi không mang giấy bút mần thơ
luẩn quẩn loanh quanh chỉ hết giờ
câu đầu câu giữa và câu cuối
Nhưng
Chu Vương Miện không không dùng lại hình ảnh “phu chữ” của Lê Đạt để nói về
việc mần thơ luẩn quẩn loanh quanh ấy mà dùng một hình ảnh ví von khác:
giống y con nhái nhẩy xuống hồ
(MẦN
THƠ)
Làm thân
con nhái sao không chịu, hoặc là yên lặng bơi rong chơi trong hồ hoặc là nằm
lặng chơi dưới một tàu lá xanh mát mà sao đang trên bờ lại nhảy xuống hồ
chỉ để làm kêu lên một tiếng tõm? Một tiếng kêu nhỏ bé thôi nhưng cú nhảy
đâu phải là không đau rát. Con nhái nhẩy xuống hồ gợi ta nhớ tới ngọn Cỏ May
cũng muốn được nghe giảng về Phật khiến thiền sư phải nói: “Này Cỏ May,
điều tối thượng ông hãy yên lặng tự cảm nhận. Ta mà giảng thì chư Phật sẽ kêu:
Đau!...”
Chu
Vương Miện tự ví mình giống như con nhái nhảy xuống hồ nghĩa là muốn được làm
thơ, được sống với thơ, được cùng thơ thỏa khát vọng phiêu lưu cùng chữ và
nghĩa, thế là đã đủ mãn nguyện, đủ sung sướng được sinh ra đời làm một người
sáng tạo.
Cái khác
biệt giữa nhà thơ với người đời là ở đấy.
Ở một
bài Thơ Thiền khác, bài SẦU, Chu Vương Miện nói rõ hơn sự khác biệt này:
cảnh nào cũng chỉ bình thường
chẳng qua tâm cảnh mà điên cái đầu
nhìn hoài cảnh có chi đâu?
chẳng qua người nặng mối sầu đó thôi
Nhà thơ
khác biệt người đời thường ở chỗ mang trong mình một tâm cảnh. Và vì cái tâm
cảnh ấy nên nhà thơ vướng vào nghiệp thơ. Mà nghiệp thì theo ta như bóng
với hình từ đời này sang kiếp nọ, đến khi hết nợ nần với nhau mới thôi.
Để làm
rõ hơn suy tưởng đó, Chu Vương Miện ôn lại mấy nghiệp thơ của mấy nhà thơ
lớn tiền bối bằng bài cả thơ NGHIỆP THƠ.
Người
thì cả đời nghèo nàn:
cụ Tú Xương làm thơ được
cả đời sống trong nghèo nàn
vợ và nhiều con
sầu đời rồi thác
Người
thì được coi như thi bá trời Nam nhưng Văn chương hạ giới rẻ như bèo nên
phải gánh lên bán chợ giời mà mấy mươi năm cuộc đời vẫn túng thiếu:
cụ Tản Đà làm thơ hay hơn
thi bá cõi trời nam
tài ngang với ăn
làm thơ bán cho trời
không bán cho người
mấy mươi năm toàn túng thiếu
Người
thì không biết nên gọi là tiên hay là điên đây:
cụ Bùi Giáng xêm xêm hai người trên
vừa dạy học vừa điên
thơ đọc ngang phè không ai hiểu cả
guốc dép xoong chảo đeo đầy vai
vừa lang thang vừa thở dài
qua trọn thế kỷ 20
Nhà thơ
Việt Nam là thế và nghiệp thơ của họ như thế. Nhưng xem ra đức Thích Ca Mâu Ni
và các bậc hiền triết có học vấn, có hiểu biết sâu rộng, được người đời tôn
sùng như Thánh nhân cũng đâu có hơn gì:
thầy Thích Ca Mâu Ni
không cũng như có
có cũng như không
thầy Lão Tử
hoàn toàn số không
thầy Trang Tử
lúc tưởng mình là điệp
lúc tưởng mình là hoa
lúc tưởng mình là triết gia
thầy Liệt Tử nằm thẳng cẳng
không cục cựa thở hắt thở ra
thầy Dương Tử đi cù bất cù bơ
không cửa chẳng nhà
(LÀ TA)
Nên thật
đáng thương cho một lứa đôi khi cả hai đang ở hai phương trời Phật và cả hai
đều cùng làm thơ:
chim bay trên trời còn chỗ đến
thuyền lênh đênh lại chẳng bến bờ
hai đứa vẫn hai phương trời Phật
nhảm vô cùng vì hai đứa mần thơ
(BAY)
Nhưng
không phải cứ ai mần thơ đều là nhà thơ. Bên cạnh các nhà thơ chính danh như Tú
Xương, Tản Đà hay Bùi Giáng đã kể trên còn có một loại nhà thơ nữa. Trong bài
SẦU, sau khi suy ngẫm về tiền, có tiền và thiếu tiền không tiền:
thiếu cơm thiếu thuốc khật khờ
thiếu tiền thiếu bạc nằm trơ mé chòi
có tiền mới mạnh đuờng tu
không tiền chỉ có bú dù viếng thăm
tiền đông trông giống trăng tròn
tiền vơi toàn những mẩu trăng lưỡi liềm
tình đời bạc trắng than đen
mắt xanh trắng dã ngươì quen lạ rồi?
Chu
Vương Miện đã cảnh báo:
hết tiền mạnh nấy đi thôi
có tiền đoàn tụ cứ ngôì mần thơ
Bọn
người này là những kẻ có tiền nên không phải lo toan cuộc sống. Có tiền lại
muốn có danh nhà này nhà nọ nên chúng ngồi mần thơ để được gọi là nhà
thơ. Quả thế, chưa bao giờ ở cường quốc thơ Việt Nam lại nhiều thơ, nhiều
nhà thơ như ngày nay. Câu lạc bộ Thơ Việt Nam nở rộ khắp mọi miền đất
nước, người người làm thơ, nhà nhà làm thơ. Thơ xóm thơ làng, thơ phố thơ
phường, thơ quận thơ tỉnh và thành phố…Rồi mỗi năm, cả ngàn tập thơ ra đời,
được in tràn khắp mặt báo chính thống bởi người mần thơ đã có tiền quẳng cho
mọi cửa.
Qua mấy
bài Thơ Thiền về nhà thơ và nghiệp thơ của Chu Vương Miện cho ta thấy những suy
ngẫm sâu sắc của tác giả về con người và đời sống tinh thần cùng vật chất của
các nhà thơ chính danh. Dù trong hoàn cảnh, trong nghiệp sống nào, họ vẫn
mang trong mình tư tưởng “hòa quang đồng trần”, “cư trần lạc đạo”. Thơ của họ
giúp cho con người thức tỉnh trước sự vô thường để nhập thế, giúp đời mặc dù
thế tục toàn là chuyện ruồi bu.
Lời thơ
trong mấy bài Thơ thiền kể trên của Chu Vương Miện đều rất mộc mạc nhưng không
nghiêm khắc khô khan như kinh tụng mà ngôn ngữ thoải mái, không thành ngữ,
không điển tích, không thiền ngữ và cũng không Phật tích nên đã đem đến cho
người đọc cảm giác thú vị và nhẹ nhàng . Ta có cảm giác Chu Vương Miện chỉ mượn
câu văn ngắn có vần có điệu dễ nhớ dễ nghe để phác hoạ hình ảnh con người và
thân phận nhà thơ và trình bày những nỗi truân chiên của cái nghiệp thơ khiến
cho người đọc thơ cảm thông và trân quý những nhà thơ chính danh.
Nhưng có
lẽ vì không chú trọng nhiều đến lời thơ nên các bài thơ thiền nói chung và mấy
bài kể trên nói riêng của Chu Vương Miện không có nhiều câu thơ bay bổng sống
động mà gợi cảm như nhiều nhà thơ thiền hiện đại đã quan tâm, chẳng hạn như
Phạm Thiên Thư trong ĐƯA EM TÌM ĐỘNG HOA VÀNG đã trở thành âm nhạc trong tay
Phạm Duy vang danh một thuở:
Ta về rũ áo mây trôi
Gối trăng đánh giấc bên đồi dạ lan
Rằng xưa có gã từ quan
Lên non tìm động hoa vàng ngủ say
Trong
bài LÀ TA, Chu Vương Miện có viết:
ta soi bóng ta trong kiếng
ồ đã qua một sát na
Sát na
là đơn vị ngắn nhất của thời gian hay nói cách khác, sát na chỉ thời gian chớp
nhoáng của mỗi biến đổi. Chỉ mới soi mình trong gương đã qua một sát na.
Vậy thì
nhà thơ Chu Vương Miện hãy đừng để phí một sát na nào, hãy viết thơ và mần tiếp
thơ thiền đi.
Bạn đọc
mong chờ những chùm thơ thiền tiếp sau của Chu Vương Miện sẽ có nhiều lời hay ý
đẹp với nhiều câu thơ phóng khoáng bay bổng hơn.
Mời thư giãn với nhạc phẩm CÁT BỤI
của Trịnh Công Sơn, qua tiếng hát Khánh Ly:
*
Sài Gòn 03/11/ 2018
NGUYỄN BÀNG
Địa chỉ: Thành phố Sài Gòn
Email: bnguyen37@gmail.com
.
.
.............................................................................................................
- Cập nhật theo nguyên bản tác
giả gửi qua email ngày 03.11.2018.
- Bài viết không thể hiện quan
điểm của trang Đặng Xuân Xuyến.
- Vui lòng ghi rõ
nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng lại.
.
0 comments:
Đăng nhận xét