 |
| (Nhạc sĩ Đức Huy, thứ 3 từ trái sang phải ; Nguồn ảnh: internet) |
LAN MAN VỀ CA KHÚC
"VÀ TÔI CŨNG YÊU EM"
CỦA ĐỨC HUY
*
Một Bình Luận Độc Đáo
 |
| (Tác giả Phạm Đức Nhì) |
Dưới bài
viết Lỗi
Kỹ Thuật Trong Hai Bản Nhạc Của Đức Huy của tôi trên Facebook (Tủ Sách
Thi Văn Việt) có một bình luận như sau:
Theo em, cảm nhận của mỗi người ở mỗi tầng khác nhau.
Trong mỗi tầng lại có nhiều ngăn khác nhau, nghĩa là góc nhìn. Vậy nên, nhiều
người sẽ có góc nhìn đơn giản, người khác lại có góc nhìn nghiêm khắc. Người
hiểu biết nhiều lại càng nghiêm khắc hơn.
Từ lâu, khi 2 bài hát này ra đời, đại đa số người yêu
dòng nhạc này đều yêu và "chấp nhận", chứ không phải bị "đầu
độc".
Thuyết nhà Phật cũng cho rằng: "Đời tương đối
mà!"
Bản thân em, dù rất yêu mến anh qua bao nhiêu bài bình,
nhưng lần này em đứng về phía Đức Huy. Muốn yêu dài lâu, yêu đậm sâu, yêu nồng
nàn, yêu chứa chan..... cũng chỉ là một cách dành tình cảm hết lòng cho đối
phương.
Em chúc anh luôn khoẻ và cũng rất mong đọc được nhiều
những lý lẽ của anh trong chuyện này để em có dịp nâng tầng cảm nhận của mình. (1)
Thú thật,
trên Facebook rất hiếm khi gặp bình luận kiểu này. Về lý thì Nàng đã thẳng
thừng đẩy tôi về bên kia chiến tuyến. Về tình thì ngôn ngữ lịch sự và ngọt ngào
như tẩm đường phèn, kèm theo một câu khen rất khéo khiến người được khen mát
lòng, mát dạ. Đặc biệt, câu cuối nghe thì có vẻ hiền như “ma – sơ”
(ma sœur) nhưng lại chứa một cái bẫy mà nếu không khéo, người “phía
bên kia” sẽ rớt xuống một hầm chông nhọn hoắt.
Yêu Em Chứa Chan?
Nghe kỹ
ca khúc Và Tôi Cũng Yêu Em tôi thấy có cái gì “kỳ kỳ, sượng sượng” ở 2
chữ cuối của điệp khúc – cũng được dùng làm đoạn kết (kiêm CODA). Đó là 2 chữ
“chứa chan” trong đoạn:
Và tôi cũng yêu em.
Và tôi cũng yêu em.
Yêu em rộn ràng, yêu em nồng nàn
Yêu em chứa chan.
(Và Tôi
Cũng Yêu Em, Đức Huy, sáng tác năm 1984)
Theo
wiktionary.org thì “chứa chan”
là tĩnh từ (adjective) có nghĩa là:
Chị Dậu lại chứa chan nước mắt (Tắt đèn) .
Mưa nhiều ao hồ chứa chan nước.
2/ (Tình
cảm) Đậm đà, thắm thiết và sâu nặng.
Chứa chan tình thương.
Hi vọng chứa chan.
Những tháng ngày chứa chan hạnh phúc. (2)
“Chứa chan” là tĩnh từ nên không thể bổ
nghĩa cho động từ “yêu” được. Phải thay thế “chứa chan” bằng một trạng
từ (adverb) mới đúng văn phạm.
Trong
tiếng Việt có những chữ (hoặc nhóm chữ) vừa là tĩnh từ, vừa là trạng từ.
Thí dụ:
Giỏi, thành công
Cậu ấy
là học sinh giỏi trong lớp tôi. (tĩnh từ)
Cô ấy
bơi giỏi lắm. (trạng từ)
Màu Tím Hoa Sim là một bài thơ thành công về mặt nghệ thuật.
(tĩnh từ)
Anh ấy
đã bảo vệ thành công luận án Tiến Sĩ. (trạng từ)
Nhưng
cũng có những chữ (nhóm chữ) chỉ có một nhiệm vụ, hoặc là tĩnh từ, hoặc là
trạng từ.
Thí dụ:
Bao la (tĩnh từ), ngày mai (trạng từ)
Lòng mẹ bao la như biển Thái Bình dạt dào (Lòng Mẹ, Y Vân). “Bao la” chỉ có thể là tĩnh
từ.
Nếu
viết:
Anh yêu em bao la như lòng đại dương.
là sai.
“Bao la” là tĩnh từ không thể dùng bổ nghĩa cho động từ “yêu” được.
Ngày mai chị ấy đi Sài Gòn. “Ngày mai” là trạng từ chỉ thời gian, bổ nghĩa cho động
từ “đi”
“Ngày
mai” chỉ có thể làm nhiệm vụ của trạng từ, không thể dùng làm tĩnh từ được.
Tôi ủng
hộ việc thi sĩ, – trong cơn cao hứng - đạp bỏ một số luật tắc của thơ để được
tự do phóng bút, nhưng không nên đánh đồng tĩnh
từ với trạng từ trong ngôn ngữ nghệ thuật như nhạc sĩ Đức Huy.
Làm thế, cánh đồng Văn Chương sẽ héo úa rất nhanh chóng.”
Giải
thích lan man như vậy để thấy nhóm chữ “yêu
em chứa chan” sai đến mức vô phương bào chữa, chống đỡ. Muốn đưa hai chữ
“một cách” vào để “chạy tội” cho tác giả cũng không được. Cố hiểu là “yêu em một cách chứa chan” thì người
khác sẽ nghĩ là mình điên. Đưa nó vào làm ca từ của một bản nhạc là làm xấu bản
nhạc. Gọi nó là ngôn ngữ nghệ thuật trong ngữ cảnh đó là bêu xấu nghệ thuật.
Đức Huy
đã chọn “yêu em chứa chan” trong Và
Tôi Cũng Yêu Em là để đoạn cuối được suôn sẻ - vừa hợp vận, vừa hài hòa
với âm và nhịp điệu của đoạn nhạc. Để có được điều đó, anh đã hy sinh cái đẹp
văn chương của ca từ.
Anh nghĩ
rằng với nhạc điệu nhanh và hấp dẫn như thế, “bức tường đề kháng” của người
thưởng thức sẽ bị xuyên thủng. Lý trí không đủ thời gian làm công việc “gạn đục
khơi trong”, sẽ mở cửa để cả nhạc lẫn lời đi thẳng vào tâm hồn.
Và anh
đã nghĩ đúng. Đã 35 năm trôi qua, bản nhạc Và Tôi Cũng Yêu Em được hát không
biết bao nhiêu lần, mà 2 chữ “chứa chan” vừa sai, vừa dở như thế cũng vẫn được
người nghe chấp nhận, không một lời phản đối. Bản nhạc vẫn được nhiệt liệt hoan
nghênh.
Đó là
cái Tài của anh. Đó cũng là cái tội. Tội vô tình đưa “rác” vào tâm hồn người
nghe nhạc.
Đức Huy Không Ác Ý
Trả lời
bình luận của vị nữ độc giả Facebook (xin phép được xưng hô “anh, em” như
thường lệ):
Anh
không nghĩ là Đức Huy có ác ý để “đầu độc” người nghe nhạc của anh ấy. Anh đã
từng gặp ở chợ An Đông một bà cầm lá rau xà lách có con sâu to tổ bổ cuốn bánh
xèo chấm mắm ăn ngon lành. Người bán hàng rửa rau không kỹ chứ không phải có ác
ý “chơi khăm” khách hàng của mình.
Sống
trong một gia đình nghèo ở khu lao động tỉnh lẻ, đầu óc của anh đã thấm rất
nhiều những bản nhạc “sến”, những câu thơ, câu nói “cả đẩn”, những bài vọng cổ
rất ít chất văn chương. May được lên Sài Gòn “du học”, được tiếp xúc với loại
nhạc “cao tầm” hơn, được nghe, đọc những câu thơ, câu văn “nên thơ” hơn, được
xem những tuồng cải lương có ngôn ngữ chắt lọc hơn, đẹp hơn, anh đã từng bước
nâng tầm trình độ thưởng thức nghệ thuật của mình.
Nhờ làm
thơ, viết văn, yêu văn nghệ (đàn hát, võ vẽ viết ca khúc) anh may mắn được tiếp
xúc, gần gũi, thân thiết với rất nhiều người tài giỏi ở những lãnh vực này,
được họ tận tình chỉ bảo. Rồi bị đụng xe, nghỉ lao động, cắp sách đến trường,
anh cũng học được nhiều điều hay của Văn Chương Anh Mỹ (và thế giới).
Dài dòng
như vậy để em biết, anh đã vô số lần – trong chốn văn chương, văn nghệ - cầm lá
rau xà lách có con sâu còn to hơn con sâu của bà ở chợ An Đông, cuốn bánh xèo
chấm mắm rồi vừa nhồm nhoàm nhai vừa ư ử hát trong miệng “Đời đẹp quá như a à á a a bài thơ” (Đêm Đô Thị, Y Vân)
Trở lại
bản nhạc Và Tôi Cũng Yêu Em của Đức Huy, hai chữ “chứa
chan” là con sâu to tướng. Trình độ của em, đọc phần giải thích ở trên,
chắc đã nhận rõ điều này. Với những bản nhạc dở hoặc “thường thường” anh cũng
chẳng mất công dính vào; tự nó cũng sẽ chết. Nhưng đây là bản nhạc hay, được
nhiều người yêu mến. Anh không nỡ tiếp tục nhìn những người ấy (biết đâu trong
đó có em) vừa nhai nhồm nhoàm con sâu trong miệng vừa như anh ngày nào, ư ử hát
“Ca vang khúc yêu đời”. (Văn Phụng)
Hơn nữa,
nếu viết chỉ để người đọc hiểu ý mình, và đọc chỉ để hiểu được ý người viết thì
sáng tác thơ, đọc thơ, sáng tác nhạc, nghe nhạc làm chi cho mệt. Văn xuôi làm
việc đó dễ dàng và chính xác hơn nhiều.
Đọc thơ,
nghe nhạc (ca khúc), dĩ nhiên, ai cũng muốn hiểu tác giả muốn nói gì, muốn chia
sẻ với mình tâm trạng gì. Nhưng bên cạnh đó còn có những mục đích khác:
1/
Thưởng thức những nét đẹp của thi ca, âm nhạc mà văn xuôi không có.
2/ Để
tâm hồn có cơ hội được rung lên trước những cung bậc cao thấp của chữ Tình.
3/ Và
nếu độ rung mạnh đến mức làm chữ Lý hoảng sợ trốn biệt, tác giả và nguời đọc
thơ, nghe nhạc còn may mắn được trò chuyện với nhau bằng một thứ ngôn ngữ thơ
hoặc ca từ vô cùng tinh khiết: Tiếng Người Chân Thật.
Còn nói
như em:
“Muốn yêu dài lâu, yêu đậm sâu, yêu nồng nàn,
yêu chứa chan..... cũng chỉ là một cách dành tình cảm hết lòng cho đối phương.”
là tác
giả đã thành công trong chức năng truyền thông nhưng đã buộc em, một người
thưởng thức, “quên” cái đẹp của ngôn ngữ nghệ thuật, hạ giá trị nghệ thuật
những cung bậc cao thấp của chữ Tình. Nghe nhạc như thế là chấp nhận thiệt thòi
rất lớn cho tâm hồn mình.
Lỗi Về Bố Cục, Thế Trận
Nghỉ hè
nên em Cún, con dì Lan, được gởi đến nhà bé Hồng để học thêm tiếng Anh. Cơm
nước thì không nói làm gì; đến quà bánh, sách vở, đồ chơi mẹ cũng dặn bé Hồng
chia sẻ với em. Bé Hồng (8 tuổi) thỏ thẻ riêng tư với mẹ:
“Mẹ thương em Cún nhiều, phải không mẹ?”
Mẹ trả
lời:
“Đúng rồi. Mẹ thương em Cún nhiều vì em Cún
là con dì Lan, là cháu của mẹ, là em họ của con. Nhưng mẹ thương con nhiều nhất
vì con là con của mẹ.”
Thế là
bé Hồng gục đầu vào lòng mẹ cười hạnh phúc.
Nhưng
nếu bà mẹ trong câu chuyện trên lại trả lời:
“Mẹ thương em Cún, và mẹ cũng thương con”
thì với
cấu trúc câu như vậy, có thể bé Hồng không hiểu được sự khác biệt nhưng người
lớn nghĩ sâu xa một chút, sẽ thấy sai cả về lý lẫn tình.
1/ “Em
Cún” là nhân vật phụ, nhân vật “ăn ké” mà được đặt ở phần đầu, phần
chính, còn “Con” là nhân vật chính, nhân vật trung tâm mà lại đặt sau, và đặc
biệt, lại ở sau nhóm chữ “và … cũng …” – chuyên được dùng để “thêm
thắt râu ria” – là không hợp lý.
2/ Dùng
như vậy cũng không hợp tình. Tình thương của mẹ phải dành cho con trước. Có san
sẻ cho người khác, dù sự san sẻ đó có cần thiết và cao thượng đến đâu đi nữa,
con vẫn phải đứng đầu, phải được ưu tiên.
Giả dụ
tình trạng tài chánh trở nên eo hẹp, người mẹ không thể bảo bọc cho đứa cháu
thì sẽ bắt buộc phải “buông cháu” để lo cho con.
Sau đây
là một đoạn thơ nói đến tình trạng eo hẹp đó.
Chạm tay vào phin cà phê
con đã léo nhéo:
“Bố uống ít thôi còn để tiền mua gạo”
Cho tay vào túi áo
định moi điếu thuốc lá
vợ đã cằn nhằn:
“Ông hút vừa chứ còn để tiền mua thức ăn”
Trước khi vào mâm cơm
vợ bấm vai thì thầm:
“Mình ăn rau luộc chấm mắm
có tí bạc nhạc bò kho mặn
nhường cho con
kẻo nó còi xương”
(Vì Thế
Tôi Ra Đi, Phạm Đức Nhì, trang Đặng Xuân Xuyến) (3)
Tình
trạng khốn khó đến nỗi vợ con người tù cải tạo trở về phải “tấn công” quyết
liệt vào những thói quen, đam mê – có thể nói là không có gì quá đáng - của
người chồng, người cha đáng thương.
Với cách
đặt những thứ chỉ là “hương hoa” của cuộc sống khá giả, an nhàn ở vế chính, ở
tầng bậc (level) cao hơn, còn người yêu thì lại ở vế phụ, ở tầng bậc thấp hơn
như Và Tôi Cũng Yêu Em thì thử hỏi trong hoàn cảnh “dòng suối tình” không suôn
sẻ như thí dụ ở trên, “tình yêu Tôi dành cho Em” liệu có còn chút trọng lượng
nào không?
Những
chất liệu lãng mạn làm nên tính nghệ sĩ của Đức Huy như “biển vắng”, “tiếng
chim hót đầu ngày”, “con đường ngập lá vàng”, “mái tranh dưới hàng dừa” … dưới
sức nặng của cuộc sống kham khổ sẽ tự động rơi rớt. Còn “ly cà phê buổi sáng”,
“điếu thuốc”, “ly rượu ngon” – dùng lâu ngày dễ thành ghiền – thì Đức Huy tính
sao? Mẹ phải “buông cháu” để lo cho con; còn anh có “buông” người tình hoặc vợ
con (ở vế phụ) để thỏa mãn những nhu cầu thiết yếu của mình (ở vế chính) hay
không?
Đâu đó
đã có người phán một câu xanh rờn: “Tao thà bỏ vợ chứ không bỏ thuốc (hoặc
rượu)”. Tôi không biết là Đức Huy có mê những thứ mà anh liệt kê sau hai chữ
“tôi yêu” đến như vậy hay không.
Nhưng
cách dàn trận trong ca từ của anh đã “mở đường” cho người nghe nhạc suy nghĩ
theo hướng đó.
Đánh Giá Ca Từ
Thơ nên
là món ăn dễ tiêu. Càng dễ tiêu càng dễ đi thẳng vào tâm hồn người đọc. Tuy nhiên,
ngôn ngữ thơ, nhất là trong các bài viết theo lối Kiếm Tông, chú trọng chiêu
thức, thường cô đọng. Nhiều khi không chỉ nghĩ mà phải “ngẫm” mới may ra hiểu
đựợc ý tác giả. Rồi lại còn những “bài thơ trí tuệ” của những thi sĩ viết không
phải để bộc lộ tâm trạng mà để phô diễn kiến thức cũng như kỹ thuật thơ mới lạ
của các ngài. Đọc những bài thơ này, lý trí phải làm việc cật lực, “đổ mồ hôi,
sôi nước mắt”, mà lắm khi cũng chả hiểu các ngài muốn nói gì.
“Ca từ”
khi chưa được nhạc sĩ tuyển chọn, chỉ là cô gái – có khi còn thuộc hàng “lọ
lem” - ở ngoài đời. Nhưng khi đã bước vào ca khúc, cô gái đã tự động có một
cuộc sống khác, một địa vị khác trong xã hội. Trong trường hợp Và Tôi Cũng Yêu
Em, cô gái đó đã được sống trong một gia đình khá giả, chồng có uy tín, danh
vọng. Cô đã “thay da đổi thịt”, lây ngay được cái vẻ đài các, cao sang của gia
đình chồng.
Vài bạn
đọc trên Facebook chê ca từ của Và Tôi Cũng Yêu Em là “nông và
nhạt”, “Chả có gì hay. Chỉ bàn cho vui vì từ vựng ‘lạ hóa’ mà thôi”. Tôi không
nghĩ như vậy. Đức Huy chỉ kể ra những thứ mà anh yêu thích – “biển vắng”, ngày
nắng”, “mái tranh dưới hàng dừa”, “con đường ngập lá vàng”, “tiếng chim hót đầu
ngày”, ly cà phê buổi sáng”, “điếu thuốc”, “ly rượu ngon” … - để
người đọc tự khám phá, tự cảm nhận cái chất lãng mạn, nét đẹp nghệ sĩ trong tâm
hồn anh. Thủ pháp “gợi, không kể” ở đây là cây cầu rất ngắn, chỉ một bước là
qua phía bên kia để có sự đồng cảm với tác giả. Nhạc sĩ Đức Huy đã phô diễn để
khoe cái chất nghệ sĩ trong con người mình. Và anh đã làm việc đó rất khéo.
Đặc biệt
là nhờ không kể lể, biện giải dài dòng, ca từ chỉ toàn những “món dễ tiêu”, lại
được chảy trên dòng nhạc tươi trẻ, hấp dẫn nên đã dễ dàng xuyên thủng “bức
tường đề kháng” của người thưởng thức để đi thẳng vào tâm hồn họ. Và một hai
cộng rác lẫn theo dòng chảy đó cũng là điều khó tránh khỏi.
Cho nên,
trong ca khúc, ca từ nên được đánh giá lúc đang khoác chiếc áo nhạc trên người,
lúc đã thành bạn đời của một người khác - có khi thuộc tầng lớp cao sang. Dĩ
nhiên, trong Và Tôi Cũng Yêu Em, cô gái, nếu bắt đứng riêng, chỗ này, chỗ
khác vẫn còn đôi chút “lọ lem”, nhưng chúng ta - những người thưởng thức - nên
đối xử lịch sự với nàng, vì phu quân của nàng (phần nhạc trong ca khúc chứ
không phải nhạc sĩ Đức Huy) tuy chưa phải danh gia vọng tộc nhưng cũng là
con nhà có chút địa vị và ít nhiều uy tín trong xã hội.
Kết Luận
Và Tôi Cũng Yêu Em là ca khúc được nhiều người thưởng ngoạn, cả ở hải ngoại
lẫn trong nước - đặc biệt là giới trẻ – yêu thích. (4) Nhưng rõ ràng, như đã
phân tích ở trên, phần ca từ của ca khúc đã có hai lỗi kỹ thuật khá nặng. Lỗi
kỹ thuật, đương nhiên, sẽ làm giảm giá trị nghệ thuật của tác phẩm. Viết bài
này, cũng như những bài bình thơ khác, tôi chỉ muốn đưa Và Tôi Cũng Yêu Em vào
vị trí tương xứng với giá trị nghệ thuật của nó.
Tôi cũng
đã lan man một chút về việc đánh giá ca từ. Do được đồng hành cùng dòng nhạc,
ca từ có sức mạnh có thể xuyên thủng những “bức tường đề kháng” của nhiều người
nghe nhạc “yếu nội lực”. Đồng ý là không nên tách ca từ khỏi dòng nhạc rồi mặc
tình nắn bóp, chê bai. Nhưng cũng không phải vì thế mà cứ lặng im, bất
động, dù biết, dù thấy cũng không thèm đưa tay nhặt một hai cộng rác đã hoặc
sắp sửa trôi qua cánh cửa tâm hồn mình.
___________
Chú thích:
4/ “…
ông nhiều lần về nước biểu diễn, xuất hiện trong nhiều chương trình ca nhạc
như Duyên dáng Việt Nam... Ông đã phát hành album
mang tên Và Con Tim Đã Vui Trở Lại năm 2005 và tổ chức
Liveshow riêng cùng tên vào năm 2007. Ông cũng từng tham
gia làm giám khảo cho cuộc thi Bước Nhảy Hoàn Vũ 2011 và Gương
Mặt Thân Quen.
Đặc
biệt, trung tâm Thúy Nga đã từng thực
hiện Paris By Night 33: Nhạc Tình Đức Huy (1995) và Paris By
Night 118: 50 Năm Âm Nhạc Đức Huy (2016) để vinh danh dòng nhạc của ông.”
*.
PHẠM ĐỨC NHÌ
Địa chỉ: League
City
Email: nhidpham@gmail.com
.
.
.............................................................................................................
- Cập
nhật theo nguyên bản tác giả gửi qua email ngày 28.07.2019.
- Bài
viết không thể hiện quan điểm của trang Đặng Xuân Xuyến.
- Vui
lòng ghi rõ nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng lại.
.
0 comments:
Đăng nhận xét