 |
| (Văn Nhân Phan Khôi ; Nguồn ảnh: Internet) |
ĐỌC LẠI 'CHƯƠNG DÂN THI
THOẠI'
CỦA PHAN KHÔI
*
Tặng Ts. Nguyễn Văn Hoa
 |
| (Tác giả Nguyễn Khôi) |
Thi thoại là "Sách bình
luận thi văn hoặc chép chuyện Thi nhân". Đó là một dạng Phê bình
thơ, xuất hiện từ đời Tống: Âu Dương Tu (1007-1072) có "Lục nhất thi thoại" cùng mổi
tiếng với "Thạch Lâm thi thoại"
của Diệp Mộng Đắc. Sau này sáng giá nhất là "Tùy Viên thi thoại" của Viên Mai (1716-1797).
Ở Trung Hoa và ta xưa nay coi đọc "Thi thoại chẳng khác nào được một người chơi
hoa sành sỏi dắt ta di xem và kể cho ta nghe câu chuyện lạ lùng về từng loài
hoa một" (theo Nguyễn Hiến Lê). Vì thế Thi thoại thường được hoan
nghênh hơn thơ.
Biên soạn Thi thoại rất khó: phải là người có tài, có uy tín lớn, phải
đọc nhiều Sách, nghiền ngẫm, từng trải, quen biết nhiều Thi nhân, bản thân
không chỉ làm thơ hay mà còn phải viết văn cũng hay nữa.
Ở ta có Phan Khôi (1887-1959) là Nhà văn đạt tiêu chí như thế:
về văn nghiệp, trước Cách mạng tháng 8-1945 để lại tập "Chương Dân thi thoại"-( năm
1931). Tập sách tuy mỏng, nhưng với tinh thần nhập thế và niềm say mê cái mới
đã đưa Phan Khôi vào vị trí 2 lần đi tiên phong vừa là "ông tổ thơ mới" vừa là "ông tổ cuả thi thoại" nước ta.
Chương Dân Thi thoại là sách phê bình thơ của Chương Dân tiên sinh (tên hiệu - bút danh của
Phan Khôi) là tập hợp các bài viết đã đăng trên các tờ báo khác nhau:
Mở đầu là giải thích: - Thơ là một lối văn có vần theo âm thanh từ điệu của một thứ tiếng (ngôn
ngữ) mà thi nhân sáng tác ra. - Thi thoại là lối trứ thuật chuyên nói về chuyện
làm thơ.
Trong Thi thọai thường sưu tầm các bài thơ, câu thơ hay và kèm đôi lời
"bình"... cốt lưu truyền những câu thơ HAY của tao nhân mặc khách để
giới làm thơ thưởng thức học tập nâng cao phát triển... Trong Chương Dân Thi thoại , Phan Khôi đề
cao 2 quan điểm về thơ:
- Thơ Hay có 2 cách; 1 là cách tự nhiên, 1 cách đúc đắn. Cách tự nhiên thì
có phần lưu lợi, đúc đắn thì có phần trang nghiêm. Nhưng trang nghiêm thì được
bên văn từ, mất bên tình tính, còn lưu lợi thì có thể lưỡng toàn hơn (hiểu
đơn giản là chỉ nên viết khi thật hứng khởi, tự do, phóng khoáng,
không nên quá lý trí gò theo niêm luật "thôi xao"?). Phan Khôi
chủ trương: "làmThi thoại không được
bỏ sót thơ HAY, nhất là khi cả nước đã thành ra 1 cái vô hình thi xã"
(nói như kiểu hôm nay là không được phân biệt thơ Trung ương/ thơ địa phương,
thơ Hội viên/ thơ câu lạc bộ... mà chỉ có một tiêu chuẩn là thơ HAY mà thôi). Vì thế trong Chương Dân thi thoại, Phan Khôi đã
chọn bình thơ từ Miên Thẩm, Hồ Xuân Hương, Tú Xương...đến các tác giả vô danh
trong thiên hạ, không phân biệt địa vị xã hội, nam/nữ với mục đích ủng hộ sự
đổi mới thi ca.
Câu chuyện thú vị là: có bài "tống
biệt" của một ông ở Bình Thuận đọc lên để làm trò cười lúc tiễn bạn:
Trái Mù U trên núi
Chảy xuống cửa Phan Rang.
Anh đi về ngoài nớ
Trong lòng tôi chẳng an.
Bao giờ anh trở vô
Gặp tôi ở giữa đàng.
Nắm tay nói chuyện chơi
Uống rượu cười nghênh ngang.
Bài thơ chợt tưởng "Quê mùa",
nhưng ngẫm nghĩ thì: 2 câu đầu là thể hứng, mà cái ý hứng rất kỳ. Câu thứ 6
trông lại nhau mà gặp "ở giữa đàng" thì lại
có cái biệt thú. Toàn bài "nhất khí
quán hạ", thêm cùng cái cảnh tượng "trái mù u trên núi chảy xuống cửa Phan Rang" thật
là vừa tự nhiên, vừa lưu lợi chảng thua gì một bài tuyệt tác.
BI KICH PHAN KHÔI: đúng như Tố Như đã tiên tri "càng tài tình lắm
càng oan trái nhiều", hồi 1956-1957 Phan Khôi bị coi là "đầu sỏ Nhân văn Giai Phẩm"... rồi đành
phải bó gối ngồi chơi xơi nước tại gia với bà vợ già... đầu năm
1957: Phan khôi làm bài thơ tự mừng thọ mình, mở đầu bằng 2 câu:
Lên bảy mươi rồi, mẹ nó ơi!
Thọ ta, ta chúc nọ phiền ai...
Bài thơ không được đăng báo, nhưng đến tai Nguyễn Công Hoan, Nhà văn này
liền làm bài "họa":
Nhắn bảo Phan Khôi khốn kiếp ơi !
Thọ mi, mi chúc, chớ hòng ai .
Văn chương đù mẹ thằng cha bạc,
Tiết tháo! Tiên sư cái mẽ ngoài.
Lô-dích, trước cam làm kiếp chó,
Nhân văn nay lại hít gì voi.
Sống dai thêm tuổi cho thêm nhục,
Thêm nhục cơ trời chẳng thấy gai.
Là dân "Quảng Nam hay cãi..." nên Phan Khôi có bài thơ như kiểu
trần tình tự biện hộ cho mình:
Làm sao cũng chẳng làm sao
Dẫu có thế nào cũng chẳng làm chi
Làm chi cũng chẳng làm chi
Dẫu có làm gì cũng chảng làm sao.
Cuối năm 1957, sau cuốn "Nắng
chiều" không được in, Phan Khôi từ đó ngừng mọi chuyện viết
lách... Già yếu, cô đơn, bệnh tật, ông từ trần lúc 11 giờ sáng ngày 16-1-1959 tại
số nhà 73 phố Thuốc Bắc - Hà Nội
Suốt đời Phan Khôi sống (bảo thủ - không tùy thời) đúng theo châm ngôn
của Đại Nho Mạnh Tử "Phú quí bất
năng dâm, bần tiện bất năng di, uy vũ bất năng khuất"... Ông phải
chăng đáng là một Văn Hào của Việt Nam ta trong thế kỷ 20!?
Mời thư giãn với nhạc phẩm SẮC MÀU
của Trần Tiến, qua tiếng hát Trần Thu Hà:
*.
Quê Đình
Bảng, ngày hội đền Đô,
15 tháng
03.Âm lịch (2012)
NGUYỄN
KHÔI - cẩn bút...
Địa chỉ: P12A05 nhà 17T, Hoàng Đạo Thúy, Hà Nội.
Email: khoidinhbang@gmail.com
Điện thoại: 097.955.62.05
.
.
............................................................................................................
- Cập nhật theo nguyên bản từ email tác
giả gửi ngày 15.11.2019.
- Bài viết không thể hiện quan điểm
của trang Đặng Xuân Xuyến.
- Vui lòng ghi rõ
nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng lại.
0 comments:
Đăng nhận xét