NIỀM SAY THƠ CỦA NGƯỜI NHÀ QUÊ
CHÂN ĐẤT ĐỒNG ĐỨC BỐN
*
 |
| (Tác giả Lê Thanh Long) |
Đồng
Đức Bốn là một nhà thơ, ông bắt đầu sáng tác thơ từ cuối những năm 1980, ông
mất khi mới 58 tuổi (1948 - 2006). Ông là hội viên Hội Nhà văn Việt Nam. Rất
nhiều công trình nghiên cứu, rất nhiều nhận xét, đánh giá về thơ lục bát Đồng
Đức Bốn. Ông đoạt được nhiều giải thưởng của báo Văn nghệ, Tạp chí Văn nghệ
Quân đội, báo Tiền Phong…
Cuộc đời của Đồng
Đức Bốn thật kỳ lạ. Xuất thân từ đồng đất quê mùa, nhà nghèo, ít được học hành,
vốn chữ nghĩa chẳng được là bao. Vậy mà chàng trai quê Hải Phòng ấy với một túi
thơ lục bát đã dám hăm hở xông thẳng vào chốn cung đình thơ ca, gõ cửa nhà
những giáo sư, tiến sĩ, các nhà thơ đã thành danh với sự liều mình hiếm thấy…
Những câu thơ lục bát đã đưa Đồng Đức Bốn vào đời, tranh đấu để tồn tại, đứng
vững… bước lên văn đàn tự tin “Tôi là thi sĩ đồng quê/ Dám đem lục bát làm mê
cung đình”.
THỬ GIẢI MÃ BÀI THƠ
“CHĂN TRÂU ĐỐT LỬA”
Khoảng 1992-1993,
Đồng Đức Bốn lúc này đang ở giai đoạn khó khăn nhất của cuộc đời mình. Tang
cha, tang mẹ, tang con... túi rỗng không, đau đớn về tinh thần, nhưng với niềm
khát khao thơ ca khôn nguôi, ông cho ra đời tập thơ thuần lục bát nhan đề “Chăn
trâu đốt lửa”, lấy tựa đề theo tên một bài thơ:
CHĂN TRÂU ĐỐT LỬA
Chăn trâu đốt lửa
trên đồng
Rạ rơm thì ít, gió
đông thì nhiều
Mải mê đuổi một con
diều
Củ khoai nướng để
cả chiều thành tro.
Bình bài thơ này từ
những câu chữ đã lộ rõ ra thì không có gì là khó. Nhưng hiểu được những điều gì
đó thực sự ẩn sau nó thì không phải dễ.
Trẻ chăn trâu lấy
đâu ra đủ rạ rơm đốt lửa để chống chọi với cái gió đông tràn ngập trên cánh
đồng mênh mông sau mùa gặt. Đúng quá. Thật quá. “Chăn trâu đốt lửa trên đồng/
Rạ rơm thì ít, gió đông thì nhiều”. Nếu ta đọc qua thì cũng chỉ thấy bài thơ
lục bát nói về thời chăn trâu thần tiên hay hay là lạ vậy thôi.
Đốt lửa trên đồng
bằng rơm rạ, mà gió đông thổi ào ào thì chỉ một loáng là lửa tàn, thì làm sao
khoai cháy thành tro được, có khi khoai còn chưa chin ấy chứ, nếu bỏ đấy đi
đuổi diều “cả chiều”. Cặp thơ này chẳng đúng với thực tế chút nào, thậm chí hai
cặp thơ lục bát còn mâu thuẫn với nhau. Cặp thơ đầu mâu thuẫn với cặp thơ sau “Mải
mê đuổi một con diều/ Củ khoai nướng để cả chiều thành tro”. Đồng Đức Bốn có
biết hai cặp thơ về nghĩa đen mâu thuẫn với nhau không? Chắc chắn là biết.
Nhưng chắc ông có chủ ý riêng của mình. Điều này buộc độc giả phải nghĩ theo
hướng khác về các câu thơ, để làm sao bài thơ hợp nhất lại được một cách chặt
chẽ, trọn vẹn. Câu thơ bí hiểm này, thực sự tác giả muốn nói về điều gì đây?
Mải mê đuổi diều
đến nỗi quên cả cái bụng đói, đó là cái tuổi thơ thần tiên của đời người. Câu
thơ lột tả được một thời tuổi thơ đầy gian khó, nhưng thoải mái, vô tư, hồn
nhiên, trong sáng, thời kỳ chỉ có một lần trong đời và là thời kỳ không bao giờ
quên của đời một con người. Đó là ta hiểu trực tiếp câu thơ.
Thực ra hai câu thơ
đầu tác giả muốn giới thiệu về xuất thân của mình là từ trẻ “chăn trâu” quê mùa
“rơm rạ”, đi lên từ vùng quê nghèo với “gió đông” tràn ngập miền đồng bằng
duyên hải Hải Phòng “Chăn trâu đốt lửa trên đồng/ Rạ rơm thì ít gió đông thì
nhiều”. Đó mới là ý tác giả định nói.
Câu thơ thứ hai “Mải
mê đuổi một con diều/ Củ khoai nướng để cả chiều thành tro”. Trẻ con thả diều
có bao giờ “mải mê” “đuổi” theo con diều? Trẻ con thường giong diều, thả diều,
buông diều, chứ mấy khi “đuổi” theo con diều? Cái hành động có vẻ hơi ngược đời
đó “Mải mê đuổi một con diều/ Củ khoai nướng để cả chiều thành tro” có lẽ còn
mang một ý nghĩa khác thầm kín, riêng tư gì đây?
Câu thơ không chỉ
nói về cánh diều tuổi thơ, mà còn có ý nghĩa sâu sắc hơn. Chả thế mà tác giả
lấy tên bài thơ này làm tiêu đề cho tập thơ in.
Ta mường tượng ra
hình ảnh khác, ý nghĩa khác của câu thơ này. Ở đây tác giả không phải miêu tả
việc mải mê buông diều, thả diều, mà “mải mê” “đuổi” theo, theo “đuổi” một con
diều, con diều mơ ước đang bay bổng trên trời xanh. “Mải mê đuổi một con diều”
không phải là con diều thực, mà là con diều hình tượng, con diều thơ, mà Đồng
Đức Bốn đang theo đuổi, đang “mải mê” theo “đuổi”. Thì “củ khoai nướng để cả
chiều thành tro” cũng không phải là củ khoai thật. Muốn có khoai thì phải trồng
trọt. “Củ khoai” là thành quả lao động của người nông dân quê, “củ khoai nướng”
là thành quả lao đông của người thơ Đồng Đức Bốn. “Củ khoai nướng” tượng trưng
cho tác phẩm văn chương, tác phẩm thơ. Tác phẩm thơ sinh ra từ làng quê như củ
khoai, củ sắn, đã “chin” muồi rồi, mà người đời còn chưa chú ý đến, chưa được
biết đến. Các tổ chức nhà nước, các Hội Nhà văn còn chưa biết đến. Câu thơ này
muốn nói về nỗi buồn của Đồng Đức Bốn, khi người ta còn chưa biết đến ông, đến
tác phẩm của ông, mà ông nói lái đi là “để cả” trời “chiều” cũng buồn, trời
buồn chuyển “thành” màu “tro”, màu “tro” xám buổi chiều khơi gợi nỗi buồn, “Củ
khoai nướng để cả chiều thành tro”. “Củ khoai nướng” đó chính là tập thơ lấy
chính tên bài thơ “Chăn trâu đốt lửa” làm tiêu đề. Có lẽ ở đây tác giả muốn ám
chỉ về sự nghiệp văn chương của mình. “Đuổi theo con diều” bay lên trời xanh
trước mặt, chỉ có thể là hình tượng “một con diều thơ ca mơ ước”. Niềm mơ ước
từ tuổi thơ chân đất chăn trâu cho đến bây giờ đang trở thành hiện thực, tập
thơ “Chăn trâu đốt lửa” là một cột mốc văn chương đã “chín”, mong mỏi trở thành
nhà thơ có lẽ là niềm mơ ước đã có từ lâu rồi, đang âm ỉ cháy, ước mong thầm
kín của tác giả muốn đạt được là có tên trong một tổ chức văn chương của đất
nước, liệu người ta có biết, có hiểu được mình. Cái sự nghiệp văn chương thơ
phú rực “cháy” trong trái tim và niềm mong mỏi, hy vọng luôn thường trực trong
người thơ Đồng Đức Bốn.
Đó là mơ ước cháy
bỏng của một con người xuất thân từ trẻ chăn trâu, ít được học hành, mong muốn
trở thành một nhà thơ đúng nghĩa trong làng thơ Việt Nam, vượt qua mọi khó khăn
nghèo đói. Có lẽ đó mới là cái đích của bài thơ muốn hướng tới, ẩn chứa trong
trái tim của nhà thơ Đồng Đức Bốn.
Có một câu thơ Đồng
Đức Bốn viết lúc bệnh ung thư đã chuyển rất nặng, khi đang nằm ở bệnh viện, đầu
năm 2006, có liên quan đến bài thơ và tập thơ “Chăn trâu đốt lửa” và cho ta
hiểu được ý của tác giả rõ hơn về bài thơ này. Đó là câu thơ ““Chăn trâu đốt
lửa xong rồi/ Thì ta trả bút cho trời làm hoa…” (sự nghiệp văn chương của ta đã
hoàn thành rồi, thì ta trả bút cho trời).
Sau tập thơ lục bát
“Chăn trâu đốt lửa”, in năm 1993, là tập thơ “Trở về với mẹ ta thôi”, in năm
2020. Nhà thơ chân đất bước lên văn đàn đầy tự tin, kiêu hãnh.
Sự việc lạ nhất là
thoắt một cái nhà thơ chân đất Đồng Đức Bốn trở thành Giám đốc Trung tâm Doanh
nhân Văn hóa Hải Phòng… Ông thành công, vì rất năng động tiếp cận trực tiếp để
tiêu thụ các sản phẩm văn hóa. Đồng Đức Bốn với com lê, ca vát, giầy đen, đăng
đàn đọc diễn văn… Hai đêm thơ của ông được tổ chức hoành tráng ở nhà hát Tháng
Tám Hải Phòng và Khách sạn Horison Hà Nội. Các nhạc sĩ danh tiếng phổ nhạc thơ
ông, còn những ca sĩ trung ương thể hiện ca khúc… Khi ông đến giao lưu đọc thơ
cho sinh viên một số trường đại học được vỗ tay hoan nghênh kéo dài hàng phút…
Khi đã có tiếng tăm, có lẽ ông sợ mọi người nhìn mình vẫn là chàng trai quê chân
đất, nghèo khó, nên hay "khoe" về sự giàu có của mình. Còn bạn bè của
Đồng Đức Bốn thì toàn là văn nhân, người nổi tiếng, mấy chục ông Tổng biên tập,
nhà văn, nhà thơ có hạng. Đã có lúc, hứng lên ông tấn phong cho mình là kẻ được
giao y bát của Nguyễn Du để giữ cho thơ lục bát ở Việt Nam được trường tồn,
vinh thăng mãi mãi… Có lẽ đó cũng chỉ là tâm lí thông thường của người đời,
thường có chút hoang tưởng đánh giá văn chương của mình cao hơn thực tại, chứ
cũng không có gì phải trách cứ nhiều. Chúng ta ai cũng mong muốn có những học
trò nối tiếp được sự nghiệp văn chương Nguyễn Du.
Sự giầu sang của
Đồng Đức Bốn sau này không làm cho thơ ông hay hơn, nhưng có thể làm cho nhiều
người biết đến ông và biết đến thơ ông nhiều hơn, thời nay là vậy.
Đồng Đức Bốn làm thơ
theo cảm xúc, mà không theo lý trí, bài thơ không có ý tưởng định sẵn, người
yêu thơ đọc rất thích, hầu như bài thơ nào cũng có những câu thơ tài hoa, nhưng
những nhà thơ, nhà văn kỳ cựu, có tiếng tăm thì khó nhận xét phê bình, tuy
trong thâm tâm vẫn thấy thích, thích từng câu thơ riêng lẻ, mà khó đánh giá
tổng thể toàn bài thơ một cách thật thỏa đáng. Vì vậy Nguyễn Huy Thiệp và Trần
Đăng Khoa đôi khi cũng lúng túng, không nhất quán khi đánh giá thơ Đồng Đức
Bốn. Tuy vậy đa số những nhà thơ, nhà phê bình, nhà văn có tiếng đều khen thơ
Đồng Đức Bốn. Rất nhiều nhạc sĩ có tiếng phổ nhạc thơ ông. Bài thơ “Trở về với
mẹ ta thôi” được viết năm 1986, là một bài thơ hay, gây xúc động, đầy tình nhân
ái, nó đã động được đến tầng sâu tâm hồn, làm rung động trái tim người đọc “Trở
về với mẹ ta thôi/ Giữa bao la một khoảng trời đắng cay/ Mẹ không còn nữa để
gầy/ Gió không còn nữa để say tóc buồn/ Người không còn dại để khôn/ Nhớ thương
rồi cũng vùi chôn đất mềm…”
Năm 2005 Đồng Đức
Bốn phát hiện ra mình bị ung thư phổi, sức khỏe giảm sút trầm trọng, đau đớn,
nhưng vẫn sáng tác thơ hàng ngày. Ông ngồi lặng lẽ trầm tư nhâm nhi câu thơ mới
viết ở bệnh viện “Chăn trâu đốt lửa xong rồi/ Thì ta trả bút cho trời làm hoa…”.
Ngày 14.2.2006 Đồng Đức Bốn trút hơi thở cuối cùng. May mắn là trước khi nhắm
mắt ngày 19.1.2006 ông đã được nhìn thấy Tuyển tập thơ “Chim mỏ vàng và hoa cỏ
độc”; đứa con tinh thần của mình nặng đến 4 kg, dày 1.108 trang. Tuyển tập “Chim
mỏ vàng và hoa cỏ độc” lấy theo tên một bài thơ. Đồng Đức Bốn ví mình như chim
mỏ vàng và hoa cỏ độc lạ. Ông đã để lại những câu thơ đầy kiêu hãnh “Hiểu tôi
là ngọn núi cao/ Thương tôi có một vì sao cuối trời”. Trong Tuyển tập thơ “Chim
mỏ vàng và hoa cỏ độc” có câu thơ “Bên trời, bên những thần linh/ Bạn đi tìm
những bình minh vô thường”. Và phần cuối của tập thơ tuyển có câu “Tôi giờ về
với trăng sao/ Xin trời một trận mưa rào đón tôi…”. Đồng Đức Bốn đã “về với
trăng sao”, đã yên nghỉ với cỏ cây, “chim mỏ vàng” không còn hót được nữa,
nhưng lòng khát khao, say mê với thơ ca của ông thì vẫn như ngọn lửa còn rực
cháy mãi mãi.
*.
LÊ THANH LONG
Địa chỉ: Phòng 1132, nhà
HH03C, Khu đô thị Thanh Hà,
xã
Cự Khê, huyện Thanh Oai, Hà Nội.
Email: lethanhlong321@gmail.com
Điện thoại: 0822.098.772
...........................................................................................................
- Cập nhật theo nguyên bản từ email tác giả gửi ngày
21.04.2021
- Ảnh dùng
minh họa cho bài viết được sưu tầm từ nguồn: internet.
- Bài viết không thể hiện quan điểm của trang Đặng
Xuân Xuyến.
- Vui lòng ghi rõ
nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng lại.
.
0 comments:
Đăng nhận xét