VĂN
CAO
DÒNG
SÔNG 3 NHÁNH SƯƠNG MÙ
Nguồn
của dòng sông mang tên Văn Cao là tâm hồn phong phú của nhà nghệ sĩ tài ba,
trong lãnh vực âm nhạc cũng như thi ca. Sau khi ra khỏi vùng lưu vực hoang vu
của tiềm thức, dòng sông tẻ ra ba nhánh trôi miên man trong huyền ảo của khói
trắng sương mù. Nhánh sông dài nhất mang tên là dòng nước "Thiên
Thai", dòng nước mênh mông chạy thẳng một đường dài về phía chân trời xa
thẳm. Nó biến mất trong mây khói nơi đây, dường như cả dòng sông đã từ từ cất
mình bay lên cao, còn vọng xuống tiếng róc rách của con thuyền ai đó đang lạc
về nơi tiên cảnh. Nhạc bồng lai hay sông nước dạt dào, hai con hạc trắng vỗ
cánh hay hình bóng hai chàng Lưu Nguyễn đưa tay giã từ quê hương tục lụy, ta
nghe chìm đắm trong huyền mộng mơ hồ. Có lúc bài hát như cơn thủy triều dâng
lên trầm trầm, có lúc du dương phảng phất hình dáng một bầy tiên nữ múa hát,
những trái đào màu đỏ, những thắt lưng màu xanh da trời... Theo lời phê bình
của Nietzsche thì đối với nhạc sư Richard Wagner tất cả những gì hiển hiện đều
trở thành tiếng vang và tất cả những âm vang đều lao mình về ánh sáng mà trở
thành hình ảnh, đó là một tương quan giữa thị giác và thính giác. Chính nhờ
tương quan này mà tiếng nhạc của Văn Cao, giá như không có lời hát, vẫn có thể
dẫn đưa chúng ta về miền sương khói của đào nguyên, thấy hiển hiện qua âm thanh
một cõi thiên thai trong sáng nhịp nhàng đầy tiếng hát ở bên kia thời gian tục
lụy. Cũng như một hòa âm tuyệt diệu có thể cho ta thấy trước mắt một bình
nguyên lồng lộng hay một sa mạc xa xăm trong tiếng trầm hùng của đoàn kỵ mã. Và
cũng nhờ tương quan giữa thị giác và thính giác ấy mà Xuân Diệu ngày nào đã
nghe được nhịp điệu trong màu vàng của rừng thông khi đến mùa tình ái trút
xuống mênh mông, phấn thông vàng hòa tấu một bản nhạc không có âm thanh mà chỉ
có tiếng nhịp nhàng của màu sắc.
Trong
khi dòng sông thiên thai đầy màu sắc của thi ca Ðông phương khuất lấp ở cuối
chân trời, nhánh sông "hiện thực" của Văn Cao bắt đầu trườn mình đi
tới. Văn Cao nhạc sĩ, và Văn Cao cũng là một nhà thơ có tài, điển hình qua bài
thơ "Chiếc Xe Xác Qua Phường Dạ Lạc". Trong bài thơ này, Văn Cao mô
tả một cảnh lầm than của xã hội, một hình ảnh tương phản vô cùng bất công khi
chiếc xe xác chở thi hài của những kẻ nghèo đói đi ngang qua một xóm ăn chơi ở
Hà Nội trong vụ đói năm 1945. Nhánh sông thứ hai của tâm hồn Văn Cao bây giờ
chảy quanh co trong một thành phố sa đọa rác rưới, những dãy hồng lâu rũ rượi
mấy hình hài trụy lạc, những chuỗi tiền gieo mạnh trong ghê lạnh của đêm trường
chết chóc, những ánh sáng vẫy người vào đêm khỏa thân khiêu vũ, những điệu kèn
vô luân, hương nha phiến chập chùng, áo thế hoa lượn lờ tìm hoan lạc, trong lúc
ấy thì chiếc xe xác âm thầm chở xác người ra khỏi thành phố khi tiếng gà bắt
đầu gáy sáng. Nhánh sông hiện thực trườn đi trong đêm tối, sương khói bây giờ
là không khí ma trơi chập chờn, là ánh đèn đỏ quạnh máu người, là đốm lửa ngã
tư hư huyền, là tiếng sáo ma quái của xe xác, là ngoại ô lầy lội mưa đêm, là
tiếng gà tàn canh báo tin những kiếp người đã ra khỏi vực... Tính chất hiện
thực trong thơ Văn Cao pha lẫn với huyền hoặc, lầm than xã hội trở thành một
hình ảnh siêu thực ma quái. Nhánh sông hiện thực đi vào thành phố không
phô bày sự thật của cuộc đời, chỉ phản chiếu hình ảnh xã hội dưới đáy nước bằng
thêu dệt của tưởng tượng, trở thành một vũ trụ thẩm mỹ có vẻ kỳ ảo dành cho văn
chương, một thứ hiện thực trừu tượng chớ không phải hiện thực xã hội. Như thế
nhánh sông thứ hai của Văn Cao vẫn là nhánh sông lẩn quất trong sương mù kỳ bí,
chứng tỏ tâm hồn Văn Cao có nhiều cảm hứng về sự huyền ảo. Trích vài dòng ra
đây để dẫn chứng cho thấy tính chất Siêu Thực còn gọi là Hiện Thực Trừu Tượng
có khuynh hướng nghiêng về Thần Bí:
"Ngã tư nghiêng nghiêng đốm lửa
Chập chờn ảo hóa tà ma...
Ðôi dẫy hồng lâu cửa mở phấn sa
Rũ rượi tóc những hình hài địa ngục
Lạnh ngắt tiếng ca nhi phách giục
Tình tang... não nuột khóc tàn sương
Áo thế hoa rũ rượi lượn đêm trường
Từng mỹ thể rạc hơi đèn phù thế
Bóng tối âm thầm rụng xuống chân cây...
Tiếng xe ma chở vội một đêm gầy
Xác trụy lạc rũ trên thềm lá phủ...
…
Ngã tư nghiêng nghiêng chia nẻo
Dặt dìu cung bậc âm dương
Tàn xuân nhễ nhại mưa cô tịch
Ðầm đìa rả rích Phương Ðông
Mang mang thở dài hồn đất Trích
Lưới thép trùng trùng khép cố đô
Cửa ô đau khổ
Bốn ngã âm u
(Nhà ta thuê mái gục tự mùa thu
Gác cô độc hướng về phường Dạ Lạc)
Ðêm đêm, đài canh tan tác
Bốn vực nhạc động, vẫy người
Dẫy đèn chao thắp đỏ quạnh máu đời
Ta về gác gió cài then cửa rú
Trên đường tối đêm khỏa thân khiêu vũ
...
Ngã tư nghiêng nghiêng xe xác
Ði vào ngõ khói Công Yên
Thấy bâng khuâng lối cỏ hư huyền
Hương nha phiến chập chờn mộng ảo
Bánh nghiến nhựa đang kêu sào sạo
- Ai vạc xương đổ sọ xuống lòng xe?
Chiếc quỷ xa qua bốn ngả ê chề
Chở vạn kiếp đi hoang ra khỏi vực
Mưa, mưa hằng thao thức
Trong phố lội đìu hiu
Mưa, mưa tràn trên vực
- Hang tối gục tiêu điều
Mang linh hồn cô liêu
Tiếng xe càng ám ảnh
Tiếng xe dần xa lánh
Khi gà đầu ô kêu.
Nhánh
sông thứ ba được nhận thấy qua tâm hồn Văn Cao mang tên là "Bến Xuân". Ðặc điểm của nhánh
sông này là tính chất yêu đời, nhánh sông đi vào vùng sương khói thơ mộng của
mùa Xuân và tuổi trẻ, bớt vẻ huyền ảo hơn hai nhánh sông đã kể trên. Sương mù
đã bốc thành từng đám mây trắng, làm sáng tỏ một bến nước trong thành phố có
con sông chảy qua, khi gió mùa thơm ngát từng đàn én bay về, khi mùa mưa đến có
bóng người thiếu nữ đến thăm căn nhà bên chiếc cầu soi nước, khi mùa ấm áp đã
ra đi không quên mang theo lũ chim giang hồ và nàng cũng chỉ đến thăm một lần
mà thôi. Tiếng nhạc dìu dặt mỗi đêm khuya đưa con người trên dòng sông trở về
bến xuân mộng ước tương lai. Nhánh sông thứ ba vẫn là nhánh sông bắt nguồn từ
tâm hồn nhạc sĩ, nên một khi thoát ra vẫn mang dáng dấp thi ca của trên sông
khói sóng, sương mù tươi mát hơn thứ sương mù trên dòng sông hiện thực mà quái
đản của một thành phố đầy xác chết và chưa đủ không khí huyền ảo của mù sương
nơi chốn thiên thai. Nó chỉ êm ái dành cho một thời thanh bình đã mất: "Nhà
tôi bên chiếc cầu soi nước, em đến tôi một lần, đôi cánh đang cùng dật dờ trên
khắp bến xuân..."
Giáo
sư âm nhạc Trần Văn Khê khi phê bình bản nhạc "Trường Ca Con Ðường Cái
Quan" của nhạc sĩ Phạm Duy, có nhận xét là đoạn cuối của bản trường ca không
có mang nhiều hơi hám dân ca của miền Nam, nhất là tiếng nhạc của những câu "Người
về Tiền Giang đi về xa xăm, người về Hậu Giang xây tổ uyên ương" không
có tí gì là nhạc Việt cả, và hình như nhạc sĩ Phạm Duy cho rằng miền Nam chịu
ảnh hưởng Âu Châu nặng nên hành khúc Cửu Long Giang phải có hơi hám nhạc Âu
Tây. Chúng ta, không phải ai cũng biết nhiều về âm nhạc, nhưng cũng xin có vài
ý kiến nhân đó làm một kết thúc cho bài viết về Văn Cao. Ta nghĩ là khi đến
đoạn cuối của bản trường ca, nhạc sĩ Phạm Duy hơi lưỡng lự như mất nguồn cảm
hứng về dân ca, lý do vì nhạc sĩ chưa cảm thấy thích thú lắm dân ca của miền
Nam, dân ca ở đây chưa thấm sâu vào tâm hồn của ông. Nhưng bản hành khúc Cửu
Long Giang vẫn hay, diễn tả được cái triền miên và mênh mông của dòng nước xuôi
chảy về cuối chân trời. Ðiều đó chứng tỏ hình ảnh cụ thể của dòng sông tràn đầy
đã nhập tâm vào người nhạc sĩ để hóa thân thành những tiếng nhạc tha thiết hiếm
có, nói rõ hơn, nguồn cảm hứng của Phạm Duy không phải dân ca miền Nam mà chính
là dòng nước ngọt ngào cũng như tình người hòa thuận của miền Nam.
Ðó
chỉ là sự cảm nghĩ theo chủ quan, không biết có xa xôi lắm không. Từ cảm nghĩ
hình ảnh thiên nhiên hóa thân vào âm thanh nghệ thuật, ta có thể nhận định
ngược lại là âm thanh cũng có thể cho ta hình dung ra một quang cảnh nào đó.
Tiếng nhạc du dương trong trẻo của bản "Thiên Thai" cho thấy trước
mắt một vùng thần tiên mây khói; tiếng nhạc êm đềm của bản "Bến Xuân"
là màu tươi mát của khói sóng trên sông; và bài thơ huyền hoặc "Chiếc Xe
Xác Qua Phường Dạ Lạc"… cả ba là những dòng sông phảng phất một thứ sương
mù kỳ ảo, tuy khác biệt đôi chút về màu sắc, nhưng từ nguồn một tâm hồn thơ
mộng Văn Cao, nhạc sĩ thời tiền chiến.
Mời
nhấp chuột đọc thêm:
- Các bài phê bình,
cảm nhận thơ0
- Đặng Xuân Xuyến -
Cảm nhận thơ văn 1l
- Đặng Xuân Xuyến -
Cảm nhận thơ văn 2l
Mời nghe Đặng Xuân Xuyến đọc bài thơ
TRÒ ĐỜI, thơ của Đặng Xuân Xuyến:
*.
TRẦN VĂN NAM
Địa chỉ: Walnut, California,
Hợp Chủng
Quốc Hoa Kỳ.
.................................................................................................
- Cập nhật từ email: thaiquocmuu1@aol.com, ngày 06.07.2021.
- Ảnh minh họa cho bài viết được sưu tầm từ nguồn:
internet.
- Bài viết không thể hiện quan điểm của trang Đặng
Xuân Xuyến.
- Vui lòng ghi rõ nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng lại.
0 comments:
Đăng nhận xét