VÀI SUY NGHĨ VỀ CHI
TIẾT
TRONG TRUYỆN NGẮN
(Tác giả Nguyễn Thái Sơn)
Viết truyện ngắn nhà văn thường
sử dụng nhiều thủ pháp nghệ thuật để truyện trở nên hấp dẫn. Chi tiết và việc
cài đặt, phát triển chi tiết là một trong những thủ pháp đó.
Chi tiết là gì? Mở google, chúng
ta sẽ gặp những khái niệm kiểu như vậy:
“Chi tiết truyện là những viên gạch xây nên truyện, không có chi tiết
thì không có truyện, chi tiết là những tiểu tiết của truyện mang sức chứa lớn
về cảm xúc và chủ đề tư tưởng của truyện…”
“Chi tiết là yếu tố nhỏ nhất có ý nghĩa, nhờ nó mà thế giới của tác phẩm
được mở ra khơi gợi bao điều trong bạn đọc”
Những kiểu khái niệm hết sức mơ
hồ, đánh đố người đọc. Khái niệm này chỉ để khẳng định vai trò, tầm quan trọng
của chi tiết mà chưa trả lời được câu hỏi chi tiết là gì? Không mang tính định
nghĩa!
Tôi, Nguyễn Thái Sơn (để đánh
dấu quyền tác giả), xin đưa ra một khái niệm gần với thực tiễn hơn, dựa trên
kinh nghiệm và nghiên cứu của bản thân: “Chi
tiết là những hình ảnh, hành động của nhân vật trong một bối cảnh cụ thể, mà
tác giả dùng để diễn đạt một cách ngắn nhất, hiệu quả nhất ý nghĩ, cảm xúc, tâm
lý… nhân vật trước một vấn đề cụ thể nào đó”. Ví dụ: Chi tiết Thị Nở nhìn
xuống bụng mình vừa nghĩ đến cái lò gạch cũ.
Để sáng tỏ vấn đề, tôi xin phân
tích kỹ chi tiết trong ví dụ trên. Có hai hành vi đáng chú ý của nhân vật Thị
Nở trong chi tiết này:
1, Thị nhìn xuống
bụng mình
2, Thị nghĩ đến cái
lò gạch cũ
Vì sao Thị Nở nhìn xuống bụng?
Vì thị nghĩ đến Chí Phèo và những lần ăn nằm với hắn. Thị Nở từng có một một
mối tình ngang trái, vụng trộm nhưng đẹp như mơ với Chí Phèo. Với thị, Chí Phèo
là thơ, là rượu vang, là tâm hồn. Chí có thể là quái thú trong mắt mọi người,
nhưng với thị, hắn “hiền như cục đất”.
Đó là minh chứng của tình yêu! Chí Phèo chết. Kể như phần hồn của Thị Nở cũng
chết. Đã đành, nhưng đứa con của Thị với Chí, sẽ ra sao? Và Thị nghĩ đến cái lò
gạch cũ, nơi Chí Phèo được “sinh” ra! Từ hành vi này của Thị Nở, người đọc có
thể nghĩ đến một tương lai cụ thể, rõ ràng, tất yếu với đứa con của thị - một
Chí Phèo Con! Chỉ một chi tiết nhỏ thôi, nhưng đã có thể nói được hết, khái
quát được tất cả, cả quá khứ (cuộc đời bất hạnh của Chí Phèo, cả hiện tại (tình
trạng bi đát, vô vọng của Thị Nở), cả tương lai (một anh Chí Con)… Tất cả.
Nhưng tác giả chỉ cần viết vài câu, không cần phải diễn giải dài dòng. Đó chính
là sức mạnh của chi tiết.
Thêm một ví dụ: trong truyện
ngắn Buổi
sáng biến mất (Ngô Phan Lưu) có một chi tiết rất đáng chú ý: Bà Xanh
(vợ) ném chai dầu Con Ó vô tình trúng bụng ông Khiêu (chồng), làm ông đau đớn
tột cùng, vì ông bị ung thư gan giai đoạn cuối. Và đó là một chai dầu mới tinh,
chưa bóc tem! Có hai điều đáng để ý trong chi tiết này:
1, Khi được Thuấn (cháu) đến thăm ông Khiêu, hỏi mượn chai dầu để xức
cho ông chú đang rất đau đớn, thì vợ ông Khiêu, bà Xanh, không mang đến tận tay
cho Thuấn mà vẫn đang ngồi thản nhiên đan thúng, ném lọ dầu về phía Thuấn,
trúng bụng ông Khiêu.
2, Thuấn nhặt lọ dầu và nhận ra, nó vẫn còn mới tinh!
Phân tích chi tiết này ta thấy:
1, Bà Xanh không tận tay đưa mà ném lọ dầu cho anh Thuấn, chứng tỏ, bà
không hề coi trọng chồng, coi chuyện ông chết là đương nhiên;
2, Chai dầu còn nguyên tem, có nghĩa là ông Khiêu chưa từng được vợ xức
dầu một lần nào! Chứng tỏ người vợ bàng quan, hoàn toàn vô cảm trước nỗi đau
đớn tột cùng của người chồng bị ung thư! Và sự vô cảm này là có hệ thống. Chi
tiết Thuấn phát hiện ra lọ dầu chưa bóc tem, là sự phát triển của chi tiết bà
Xanh ném lọ dầu. Sự phát triển này làm cho sức nặng của chi tiết càng thêm gấp
bội.
Từ đầu đến cuối truyện tác giả
không hề nói một từ nào đến chuyện vô cảm của các nhân vật trước nỗi đau của
ông Khiêu. Câu chuyện của ông Khiêu bị ung thư giai đoạn cuối đang nằm đau đớn
chờ chết được tác giả miêu tả bằng những chi tiết nối tiếp nhau. Tuy nhiên, có
thể nhận ra được thông điệp mà tác giả muốn truyền tải đến người đọc, là sự vô
cảm, lạnh lùng của vợ, con ông Khiêu. Sự vô cảm, đó chính là tội ác!
Chi tiết là xương sống của một
truyện ngắn. Một truyện ngắn hay là truyện ngắn có nhiều những chi tiết “đắt”,
“độc”, gây ấn tượng mạnh với độc giả. Có thể người đọc sẽ không nhớ nhiều về
câu chuyện tác giả kể, nhưng những chi tiết đắt, độc thì sẽ được nhớ mãi. Nó
đóng đinh vào trí nhớ độc giả. Ví dụ: Chi tiết rạch mặt của Chí Phèo. Nói đến
Chí Phèo là người ta sẽ nói đến “thằng
rạch mặt ăn vạ”! Một ví dụ khác: Chi tiết bán con, bán chó của chị Dậu
trong tác phẩm Tắt đèn của nhà văn Ngô Tất Tố, rất độc và đắt…
Chi tiết đắt là chi tiết ấn
tượng, có khả năng gợi mở lớn. Chi tiết đó có thể mang đến cho người đọc sự suy
nghĩ, liên tưởng đến nhiều những vấn đề, đúng nghĩa “ý tại ngôn ngoại”. Càng có nhiều những chi tiết như vậy thì truyện
ngắn càng súc tích, cô đọng, càng có khả năng bùng nổ mạnh. Bởi vậy, người ta
ví truyện ngắn giống như một quả bom!
Việc cài, cắm chi tiết trước là
nghệ thuật để truyện ngắn hấp dẫn và có tính logic hơn trong cấu trúc và dẫn
dắt câu chuyện. Trong truyện ngắn Chiếc lá cuối cùng của O. Henry, có
chi tiết nổi bật là chiếc lá của cây thường xuân trên bức tường. Tác giả đã cài
chi tiết này từ đầu truyện và xuyên suốt truyện là chi tiết chiếc lá đó. Cô hoạ
sĩ trẻ Johnsy bị bệnh viêm phổi nặng, cô nghĩ rằng khi chiếc lá cuối cùng rơi
xuống, cô sẽ chết! Mưa dập, gió vùi, những chiếc lá rơi rụng dần và Johnsy chắc
chắn là chiếc lá cuối cùng sẽ rụng nhanh thôi. Một điều kỳ lạ đã xảy ra: mưa
gió suốt đêm, nhưng sáng ra trên dây thường xuân vẫn còn một chiếc lá! Đó là
chiếc lá do ông già Behrman, một hoạ sĩ suốt đời mơ ước vẽ được một kiệt tác,
vẽ và treo lên bức tường để cứu Johnsy. Ông Behrman chết vì viêm phổi cấp,
chiếc lá thì vẫn còn và Johnsy khoẻ lại!
Chỉ với chi tiết chủ đạo là
chiếc lá, nhà văn O. Henry đã tạo nên một tác phẩm kiệt xuất, xoay quanh chiếc
lá đó từ đầu đến cuối truyện.
Hiện nay có xu hướng viết truyện
ngắn không có (hoặc ít) chi tiết, kiểu gần với tản văn, tuy nhiên truyện ngắn
có nhiều chi tiết độc và đắt, tôi nghĩ, sẽ hấp dẫn và tạo dấu ấn trong lòng độc
giả hơn.
Mời nhấp chuột đọc thêm:
- Gã Khờ hay thằng
ngốc còn sót lại ở thế kỷ XXI nàyl
- Về “Chân dung 99
nhà văn Việt Nam đương đạil
- Cảm nhận khi đọc
truyện ngắn “Cô Sướng cưới vợ”l
- Phong cách độc
đáo và khác biệt trong thơ về rượu của Đặng Xuân Xuyếnl
- Bình luận của
bạn đọc facebook về bài thơ Quê Nghèo của Đặng Xuân Xuyếnl
- “Cô Sướng cưới
vợ” – Một truyện ngắn đầy ắp tiếng cười vui và rất đẹp tính nhân vănl
Mời
nghe Khề Khà Truyện đọc truyện ngắn
CHUYỆN CU TỐ LÀNG TÔI của Đặng Xuân Xuyến:
Đặng Xuân Xuyến giới thiệu
Ảnh minh họa sưu tầm
từ nguồn: internet
Bài viết là quan điểm riêng của các tác giả.
0 comments:
Đăng nhận xét