CHỮ HIẾU TRONG CA DAO VIỆT NAM - Tản văn Thích Nhật Từ (Sài Gòn)

(Nguồn ảnh: Internet)

CHỮ HIẾU TRONG

CA DAO VIỆT NAM

*

(Thượng tọa Thích Nhật Từ)

Trong ca dao Việt Nam, chữ hiếu đóng một vai trò quan trọng và nền tảng về đạo đức và luân lý xã hội. Nó góp phần giáo dục, xây dựng một xã hội bình ổn và hạnh phúc. Trước nhất và quan trọng hơn hết, ca dao nhấn mạnh đến công ơn trời biển và công đức sâu dày của cha mẹ, một thứ công ơn khó mà diễn tả cho cùng:

Anh ơi, em bảo anh này

Công cha nghĩa mẹ cao dày chớ quên!

    Với sự diễn tả xác đáng hơn, ca dao Việt Nam khẳng định

Công cha như núi Thái Sơn

Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra

Một lòng thờ mẹ kính cha

Cho tròn chữ hiếu mới là đạo con.

Ca dao Việt Nam đã diễn tả tình cha mẹ rất chính xác. Cha thương con nhưng cứng rắn, nghiêm nghị nên được ví với sự sừng sững của núi Thái, một ngọn núi to lớn và hùng vĩ. Mẹ thương con ngọt lịm dịu dàng nên được ví với suối nguồn chảy tuôn êm ả, nhẹ nhàng, bất tận. Ca dao Việt Nam còn nhấn mạnh đến nỗi cực nhọc chín tháng cưu mang, ba năm bồng ẵm của người mẹ:

Nhớ ơn chín chữ cù lao

Ba năm nhũ bộ biết bao nhiêu tình.

Hay

Nghĩa cha sinh cùng công mẹ dưỡng

Thì ngày đêm tư tưởng chớ khuây

Hai công đức ấy nặng thay

Xem bằng bể rộng, xem bằng trời cao

Kể từ lúc hãy còn thai dựng

Đến những khi nuôi nấng giữ gìn

Nặng nề chín tháng cưu mang

Công sinh bằng vượt biển sang nước người.

***

Ơn hoài thai to như bể

Công dưỡng dục lớn tựa non.

***

Đội ơn chín chữ cù lao

Sinh thành kể mấy non cao cho vừa.

Công cha nghĩa mẹ cao dày

Cưu mang trứng nước những ngày còn thơ

Nuôi con khó nhọc đến giờ

Trưởng thành con phải biết thờ song thân

***

Công cha nghĩa mẹ cao vời

Nhọc nhằn chẳng quản suốt đời vì ta

Nên người ta phải xót xa

Đáp đền nghĩa nặng như là trời cao!

Ngoài ra, ca dao còn diễn tả sự hy sinh của mẹ cho con cái là vô cùng:

Nuôi con chẳng quản chi thân

Bên ướt mẹ nằm, bên ráo con lăn

Biết lấy chi đền nghĩa khó khăn

Lên non xắn đá xây lăng phụng thờ.

Đặc biệt ca dao còn xác quyết công lao cao dày của cha mẹ là một sự thật, một thực thể tình người, mà những ai đã, đang và sẽ có con cái sẽ cảm nhận chính xác nhất:

Có con mới rõ sự tình

Xưa kia thầy mẹ thương mình thế nao.

***

Lên non mới biết non cao

Nuôi con mới biết công lao mẫu từ.

***

Nuôi con mới biết lòng cha mẹ

Thấy loạn thì hay thuở Thuấn Nghiêu.

                                                                               (Nguyễn Trãi)

Chính vì công lao sâu dày của cha mẹ là không cùng, ca dao Việt Nam khẳng định vị trí của cha mẹ là vô song, không có gì có thể sánh bằng. Một khi cha mẹ mất, con cái phải chật vật, đau khổ và dường như mất cả ý nghĩa của cuộc đời:

Còn cha gót đỏ như son

Mai sau cha mất, gót con lấm bùn

***

Còn cha còn mẹ thì hơn

Mất cha mất mẹ như đờn đứt dây.

Trong các thứ tình cảm, ca dao khẳng định tình cảm giữa cha mẹ và con cái là cao quý nhất, vượt hơn tình yêu đôi lứa:

Cha mẹ già thật đã khó tìm

Đạo vợ chồng chẳng hiếm chi nơi.

Chính vì thế, còn có nỗi đau nào hơn nỗi đau khi cha mẹ mất!

Chiều chiều lại nhớ chiều chiều

Nhớ cha nhớ mẹ chín chiều ruột đau

Chiều chiều ra đứng ngõ sau

Ngó về quê mẹ ruột đau như dần.

Hay tình cảm đối với cha mẹ còn sống nhưng trong cảnh chia cách:

Gió thúc cội thung nhánh tùng khua rúc rắc

Nhớ cha mẹ già ruột thắt gan teo.

Ca dao còn ví cha mẹ như Phật, mà theo kinh điển Phật là đấng cao quý nhất trong ba cõi, là thầy của chư thiên và loài người. Nghĩa là ca dao đã trân trọng đặt cha mẹ lên vị trí tôn quý nhất trong tam giới:

Gió đưa cành trúc la đà

Cha mẹ còn sống Phật đà hiện thân.

Do sự tôn kính đó, ca dao đã dạy trước phải kính dưỡng đức Phật trong nhà - Cha mẹ rồi sau mới kính dưỡng đức Phật ngoài đường. Trên cơ sở này, ca dao có quan điểm rằng sự đi tu với hình thức “cắt ái từ thân, xuất ly gia đình” không còn là điều tiên quyết:

Tu đâu cho bằng tu nhà

Thờ cha kính mẹ cũng là chân tu.

Hay

Lên chùa thấy Phật muốn tu

Về nhà thấy mẹ công phu sao đành.

Tình cảm hiếu thảo của con cái đối với cha mẹ đã trở nên một thứ tình cảm gắn bó. Ca dao đã ví cha mẹ như chuối chín cây, như xôi nếp ngọt, như đường mía lau, để làm ngọt lịm cuộc đời và sự sống của con:

Mẹ già như chuối chín cây

Gió đưa mẹ rụng con rày mồ côi.

Mẹ già như chuối ba hương

Như xôi nếp một, như đường mía lau.

Và do vậy, phận làm con phải luôn kính cha thương mẹ:

Nước chảy ra thương cha nhớ mẹ

Nước chảy vào thương mẹ nhớ cha.

Tuy nhiên ca dao cũng tích cực lên án những hạng người con bất hiếu, bỏ quên công ơn sinh thành dưỡng dục lao khổ của cha mẹ, trở lại tính tháng đếm ngày với cha mẹ, khi phải nuôi nấng cha mẹ:

Mẹ nuôi con bằng non bằng bể

Con nuôi mẹ con kể từng ngày

***

Mẹ nuôi con biển hồ lai láng

Con nuôi mẹ tính tháng tính ngày.

Dĩ nhiên những hạng người vô ân bất hiếu như vậy sẽ không nhớ đến sự khó nhọc và lao khổ của cha mẹ:

Gió mùa thu mẹ ru con ngủ

Năm canh chày mẹ thức đủ trọn năm.

Mặt khác, ca dao cũng không quên nhắc đến những trang nam tử, những thiện nữ nhân thành tâm hiếu dưỡng cha mẹ hết lòng, sớm thăm tối viếng:

Mẹ già ở túp lều tranh

Sớm thăm tối viếng mới đành dạ con.

Ca dao cũng khen ngợi những người con có hiếu thảo, tảo tần chịu gian khó, hiếu dưỡng cha mẹ từng cái ăn cái uống, cho thỏa dạ chân tình:

Tôm càng lột vỏ bỏ đuôi

Giã gạo cho trắng mà nuôi mẹ già.

Hay tình cảm thống thiết của người con chẳng quản giàu nghèo, dưỡng nuôi cha mẹ, bằng tất cả những gì có được, dù phẩm vật ấy có thô sơ, đạm bạc:

Dây bầu dây mướp cùng leo

Sớm nuôi cha mẹ nghèo giàu sá chi.

Hoặc cảnh con cái chăm sóc cha mẹ một cách chu đáo cả đêm lẫn ngày: khi cháo cơm, khi đau yếu và ngay cả những khi ra vào gặp tôn nhan của mẹ:

Cù lao đội đức cao dày

Phải lo hiếu kính đêm ngày khăng khăng

Khi ấm lạnh ta hầu săn sóc

Xem cháo cơm thay thế mọi bề

Ra vào thăm hỏi từng khi

Người đà vô sự ta thì an tâm.

                                                              (Nguyễn Trãi, Gia Huấn Ca)

Ca dao Việt Nam còn tin vào nghiệp báo luân hồi, tin vào sự tái sinh, vào kiếp sống đời sau, tin vào những thiện nhân phước báu mà con cháu làm để hồi hướng cho cha mẹ là có tác hưởng thật sự. Chính hiếu hạnh đó đã cảm hóa tâm tính cha mẹ và cộng với phước báu của con cháu đã tạo mà cha mẹ được nhẹ nhàng lúc mất, và sinh về thế giới an lành, hạnh phúc hơn. Như vậy, ca dao cũng đã chịu ảnh hưởng tinh thần hiếu thảo trong kinh điển Phật giáo:

Đêm nằm niệm Phật Thích-ca

Cầu cho cha mẹ kết hoa liên đài

Về cảnh Phật thấy hoa khai

Trầm luân chấm dứt, đáo lai niết-bàn.

Đồng thời ca dao còn tin vào quy luật nhân quả, ở đây là nhân hiếu quả hiếu, nhân bất hiếu thì quả bất hiếu. Đây chính là bài học thiết thực và có giá trị về chữ hiếu mà người Việt Nam đã sống và thực hiện từ bao đời nay:

Nếu mình hiếu với mẹ cha

Thì con cũng hiếu với ta khác gì

Nếu mình ăn ở vô nghì

Đừng mong con hiếu làm gì hoài công.

Hay ấn tượng hơn qua hình ảnh ẩn dụ của những giọt nước trước sau:

Hiếu thuận sinh ra con hiếu thuận

Ngỗ nghịch thì con có khác chi

Xem thử trước thềm mưa xối nước

Giọt sau giọt trước chẳng sai gì.

Nhờ có một nền tảng giáo dục luân lý đạo đức đặt trên cơ sở hiếu nghĩa như vậy, xã hội Việt Nam, con người Việt Nam đã xứng đáng với truyền thống:

Làm người hiếu nghĩa đi đầu

Hiếu cha hiếu mẹ việc gì không xong.

Trên nền tảng tôn thờ đạo hiếu thảo, xã hội Việt Nam có thể được xem là một xã hội chuẩn mực về đạo đức hiếu thảo và làm người. Tuy nhiên hiếu thảo theo quan niệm ca dao Việt Nam vẫn còn nhiều hạn chế. Nó chủ yếu dạy con cái hiếu dưỡng song thân về mặt vật chất, và hình như không chú trọng đến yếu tố hiếu dưỡng tinh thần và đời sống đạo đức của cha mẹ, trong khi theo Phật giáo, hiếu dưỡng quan trọng hơn là hiếu dưỡng tinh thần. Đây chính là lý do tại sao chúng ta phải tìm hiểu chữ hiếu qua những lời kinh Phật dạy.

Mời thư giãn với nhạc phẩm BA KỂ CON NGHE

của Nguyễn Hải Phong, qua tiếng hát của nhóm Bập Bênh Team:

*

Thượng tọa THÍCH NHẬT TỪ

Địa chỉ: Chùa Giác Ngộ, 92 Nguyễn Chí Thanh,

phường 3, quận 10, thành phố Sài Gòn.

Email: thichnhattu@yahoo.com

.

 .............................................................................................................

- Cập nhật từ email tranchicuong27@yahoo.com.vn ngày 12.11.2016.

- Bài viết không thể hiện quan điểm của trang Đặng Xuân Xuyến. 

- Vui lòng ghi rõ nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng lại.

.