 |
| (Danh nhân Phan Khôi ; Nguồn ảnh: internet) |
CHUYỆN MỘT NGƯỜI
QUẢNG NAM
Trong Đại hội Hội
đồng hương Quảng Nam Đà Nẵng
tại Toronto năm vừa qua, có một người bạn đặt
câu hỏi: "Ai là nhà văn trào lộng Quảng Nam
 |
| (Tác giả Trần Gia Phụng) |
Dưới đây là những chuyện có thực trong cuộc đời
Phan Khôi, vừa táo bạo, vừa dí dỏm, nên được dân gian truyền miệng nhiều lần
thành những giai thọai, xin được kể lại nhân Đại hội Đồng hương Quảng Nam Đà
Nẵng tại Toronto và vùng phụ cận năm nay, sẽ được tổ chức vào lúc 6:30 chiều
Thứ Bảy 24-10-2015, Nhà hàng Kingsley, 50 Kennedy South, Brampton, điện thoại
905-866-6688.
LÝ LUẬN PHAN
KHÔI: Trước đây, khi môn luận lý học Tây phương bắt đầu được truyền
bá vào nước ta, Phan Khôi tìm sách đọc và học theo lối lý luận Tây
phương. Ông viết nhiều bài tranh luận rất sôi nổi trên các báo khắp
nước. Từ đó, một thời trước năm 1945, trên báo chí xuất hiện nhóm từ
ngữ “lý luận Phan Khôi” để chỉ những người “cãi hay”. Về sau, khi bị kẹt ở
ngoài Bắc, sống dưới chế độ cộng sản, bị cộng sản đưa lên sống biệt lập (giam
lỏng) ở một vùng trong chiến khu Việt Bắc, Phan Khôi cũng hay “cãi lý” mà không
sợ bị cộng sản trù dập. Tượng trưng cho lối “cãi lý” Phan Khôi dưới chế độ
cộng sản là bốn câu thơ ông viết năm 1952:
“Làm sao cũng chẳng làm sao,
Dẫu
có thế nào cũng chẳng làm chi.
Làm
chi cũng chẳng làm chi,
Dẫu
có làm gì cũng chẳng làm sao.”
HỘI NGỘ CON GÀ XÃ
HỘICHỦ NGHĨA: Sau hiệp định Genève (20-7-1954), Việt Nam Nam
[sau đổi thành Việt Nam Cộng Hòa] ở phía Nam
Khi mới về Hà Nội,
Phan Khôi được một người bạn đãi cơm. Trong bữa ăn, có món thịt gà. Đây
là lần đầu tiên Phan Khôi được thưởng thức món thịt gà sau 9 năm bị Việt Minh
ép tản cư lên chịến khu Việt Bắc vào năm 1946. Khi vào bữa ăn, vừa cầm đũa
lên, Phan Khôi liền chỉ đĩa thịt gà trên mâm, nói rằng: “Chín năm nay, tao lại gặp mày.” (Hoàng Văn Chí chủ
biên, Trăm hoa đua nở trên đất Bắc, Mặt Trận Bảo Vệ Tự Do Văn Hóa, Sài Gòn
1959, tr. 11.)
KHOAI NHẠC NGỰA: Đầu
năm 1956, người ta giao cho Phan Khôi dịch một quyển sách từ tiếng Pháp qua
tiếng Việt. Trong sách có chữ “pomme de terre”. Phan Khôi dịch chữ đó
là “khoai nhạc ngựa”. Khi phê bình quyển sách nầy, báo Cứu
Quốc ở Hà Nội, cơ quan truyên truyền của đảng Lao Động (tức đảng cộng sản)
đã chê Phan Khôi già nua, lẩm cẩm, dịch sai. Bài phê bình viết rằng chữ
“pomme de terre” phải được dịch là “khoai tây”, sao lại dịch thành “khoai nhạc
ngựa”?
Phan Khôi trả lời
đại ý như sau: Ai cũng biết “pomme de terre” là “khoai tây”, nhưng lâu
nay, cán bộ phụ trách cấm ông ta dùng chữ “tây” và chữ “Tàu”. Ví dụ, khi
Phan Khôi dùng chữ “đường tây” [đường trắng] thì
bị sửa lại là “đường kính”; khi Phan Khôi viết chữ “chè Tàu”, thì bị sửa thành
“chè Trung Quốc”; “thịt kho Tàu” thì đổi thành “thịt kho Trung Quốc”. Do
đó, thể theo ý lãnh đạo, lần nầy chữ “pomme de terre”, ông không dịch là “khoai
tây”, mà dịch là “khoai nhạc ngựa”, vì tiếng Trung Quốc gọi là “mã linh
thự”. (Hoàng Văn
Chí, sđd. tt. 23-24.) Lối viết thâm thúy dí dỏm của ông tú
Nho học Phan Khôi kín đáo bóc trần sự dốt nát của lãnh đạo văn hóa cộng sản, mà
họ không bắt bẻ ông được. Người
Tàu gọi khoai tây là “mã linh thự” (khoai nhạc ngựa) vì khoai tây Tàu
tròn, nhỏ, mọc từng chùm như cái lục lạc đeo nơi cổ con ngựa. Người Việt
gọi là khoai tây vì do người Tây dương du nhập vào Việt Nam
TIẾNG NÓI SANG
SẢNG: Cái đinh của Giai Phẩm Mùa Thu (tập 1), xuất bản tại Hà
Nội ngày 29-8-1956 là bài viết của Phan Khôi, tựa đề là “Phê bình lãnh đạo văn
nghệ”, dài 14 trang (khi in thành sách), cở chữ nhỏ. Trong bài nầy, phần
dẫn nhập, Phan Khôi viết rằng trong thời gian chiến tranh, các văn thi sĩ chỉ
nghĩ đến kháng chiến, nên sẵn sàng hy sinh, chín bỏ làm mười, không ai thắc mắc
gì cả. Tuy nhiên, sau năm 1954, trở về Hà Nội, “lãnh đạo văn nghệ thành ra
vấn đề, quần chúng văn nghệ thắc mắc với lãnh đạo.” Phan Khôi đưa ra
ba vấn đề chính để phê bình. Đó là tự do của văn nghệ sĩ, vụ Giai
Phẩm Mùa Xuân, và Giải thưởng Văn học 1954-1955.
Theo Phan Khôi, lúc
đó tại Bắc Việt Nam
Từ lãnh đạo như thế
nên đưa đến phản ứng là Giai Phẩm Mùa Xuân. Rồi lại xảy ra những vụ
chụp mũ phản động, mà theo Phan Khôi “thật là cái tội phản động ở xứ nầy sao mà
ghép một cách dễ dàng quá.” Cũng vì lãnh đạo như thế nên mới đưa đến kết
quả Giải văn học 1954-1955, mà “ở Hà Nội
dư luận bàn tán xôn xao, nhiều người không phục, cho rằng có mấy tác phẩm trong
đó không xứng đáng được giải.”
Chẳng những nêu
danh những tác phẩm không xứng đáng, Phan Khôi còn đưa ra lối làm việc theo
mệnh lệnh của Hội đồng chấm giải, lấy đa số hội viên trong hội để chèn ép
“thiểu số tuyệt đối” là chính Phan Khôi. Điều khôi hài nhứt được Phan Khôi
nêu ra là có tác giả vừa được sung vào ban chấm giải, vừa có tác phẩm dự giải,
và sau đó lại được trúng giải. (Hoàng Văn Chí, sđd. tt. 59-72.)
Khi phê bình lãnh
đạo văn nghệ, Phan Khôi phê bình luôn sự lãnh đạo của đảng Lao Động, bởi vì
lãnh đạo văn nghệ là chi bộ đảng Lao Động trong Hội Nhà Văn, trực thuộc hệ
thống đảng, và Phan Khôi phê bình luôn chế độ ông đang sống. Phan
Khôi viết: “Dưới chế độ tư sản, sự đối
lập là thường: nhân dân đối lập với chính phủ, công nhân đối lập với chủ xưởng,
học sinh đối lập với nhà trường… Nhưng ở dưới chế độ của chúng ta, về mọi
phương diện, yêu cầu phải không đi đến đối lập, hễ còn đối lập là còn hiện
tượng không tốt, cái triệu chứng không tốt.” (Hoàng Văn Chí, sđd.
tr. 61.) Một nước mà không có tiếng nói đối lập có nghĩa là một nước thiếu
dân chủ hay độc tài.
Bài báo của Phan
Khôi làm xôn xao dư luận Hà Nội. Báo Thời Mới, một tờ báo tư nhân còn
sót lại ở Hà Nội lúc đó (1956), do Hiền Nhân chủ trương, (Nguyễn Minh
Cần, Công lý đòi hỏi,California: Nxb. Văn Nghệ, 1997, tr. 70) đã gọi
bài viết của Phan Khôi là một “quả bom tạ”, thả ngay tại thủ đô Hà nội. “Có người thốt lên rằng chín mười năm nay mới
được nghe tiếng nói sang sảng của cụ Phan Khôi.” (Hoàng Văn
Chí, sđd. tr. 26.) Giọng Quảng Nam
BỌ XÍT, CỨT LỢN HAY
CHÓ ĐẺ: Trong cuộc mít-tinh tại Quảng Nam tổ chức sau khi Việt Minh cướp
chính quyền và thành lập chính phủ Dân Chủ Cộng Hòa ngày 2-9-1945, nhà cầm
quyền Việt Minh lâm thời ở Quảng Nam mời Phan Khôi lên diễn đàn phát biểu ý
kiến. Ông hoan nghênh nền độc lập dân tộc, nhưng khẳng khái tuyên bố ông
không đồng tình với con đường chủ nghĩa Cộng Sản. (Phan Cừ, Phan An, “Phan
Khôi niên biểu”, đăng trong Chương Dân thi thoại của Phan Khôi, Nxb.
Đà Nẵng tái bản, 1996, tr. 161.)
Sau vụ Nhân
Văn Giai Phẩm năm 1956 và sau việc nhà cầm quyền Hà Nội không cấp giấy
phép cho Phan Khôi in tập Nắng chiều vào năm 1957, Phan Khôi bị những
văn nô Cộng Sản đả kích mạnh mẽ. Trên báo Nhân Dân số 1501, ngày
12-4-1958, Thế Lữ, tác giả bài thơ nổi tiếng “Hổ nhớ rừng”, đã lên án Phan
Khôi:
“…Phan Khôi phản cách mạng, ngấm ngầm chống
đảng lãnh đạo cách mạng từ trong kháng chiến, đó là việc hiện giờ ta thấy rõ hiển nhiên… Phan Khôi vẫn khoe là được
Hồ chủ tịch tặng một chiếc áo lụa, và kể cho tôi nghe một chuyến gặp Hồ chủ
tịch. Chuyện được áo, tôi không thấy ông ta tỏ ra một ý nào là cảm
kích. Phan Khôi không cảm thấy được rằng một cử chỉ đơn giản đó của
Người biểu trưng cho một tình bao dung nhân ái rộng lớn dồi dào của đạo đức cách
mạng…” (Nguyễn Minh Cần, sđd. tr. 33.)
Tập Nắng
chiều không được xuất bản, nên không ai biết nội dung tập Nắng chiều. Sau
bài phê bình của Thế Lữ, Phan Khôi bị đả kích tiếp trên báo Văn
Nghệ số 15, tháng 8-1958. Lần nầy, Đoàn Giỏi phê phán “Tư tưởng
phản động trong sáng tác của Phan Khôi”. Chính nhờ bài phê bình của Đoàn
Giỏi mà bàn dân thiên hạ mới biết được phần nào nội dung của tập sách Nắng
chiều chưa được xuất bản.
Bài báo của Đoàn
Giỏi cho biết Nắng chiều gồm hai phần: truyện ngắn và tạp
văn. Phần thứ nhứt gồm ba truyện ngắn” “Cầm vịt”, “Tiếng chim”,
và “Cây cộng sản”. Phần
thứ hai gồm bốn tạp văn mà Phan Khôi cho là đã chép lại sự thực chứ không phải
tiểu thuyết. Đó là “Thái Văn Thu”, “Ông Năm Chuột”, “Chuyện ba ông vua
Kiền Long, Quang Trung và Chiêu Thống”, và “Nguyễn Trường Tộ”.
Trong truyện ngắn “Cây cộng sản”, Phan Khôi mô tả lọai
cầy nầy như sau: “… Có một thứ thực
vật cũng như sen Nhật Bản ở xứ ta, trước kia không có mà bây giờ có rất
nhiều. Đâu thì tôi chưa thấy, chỉ thấy ở Việt Bắc không chỗ nào là
không có…”
Theo Phan Khôi, có
nơi gọi loại cây nầy là “cỏ bù xít”, vì nó có mùi hôi như con bọ xít, có nơi
gọi là “cây cứt lợn”, hoặc “cây chó đẻ”. Ông nói rằng những tên đó đều
không nhã nhặn tý nào, người có học không gọi như vậy, mà nên Phan Khôi gọi là
“cây cộng sản”. Phan Khôi viết tiếp:
“…Không mấy lâu rồi nó mọc cả đồn điền, trừ
khử không hết được, nó lan tràn ra ngoài đồn điền. Cái tình trạng ấy bắt
đầu có trong những năm 1930-1931 đồng thời với Đông Dương Cộng Sản Đảng họat
động, phong trào cộng sản cũng lan tràn nhanh chóng như thứ cây ấy, cũng không
trừ khử được như thứ cây ấy, cho nên bọn Tây đồn điền đặt tên nó là “herbe
communiste”, đáng lẽ dịch là cỏ cộng sản, nhưng nhiều người gọi là cây cộng
sản. Nó còn có một tên rất lạ… Hỏi ông [ông già Thổ mà Phan
Khôi hỏi chuyện] tên nó là cây gì, ông nói tên nó là “cỏ cụ
Hồ”. Thứ cỏ nầy trước kia ở đây không có, từ ngày cụ Hồ về đây lãnh
đạo cách mạng, thì thứ cỏ ấy mọc lên, không mấy lúc mà đầy cả đường sá đồi đống,
người ta không biết tên nó là gì, thấy nó cùng một lúc với cụ Hồ về thì gọi nó
như vậy…” (Đoàn Giỏi, “Tư tưởng phản động trong sáng tác của Phan
Khôi”, đăng trong Hoàng Văn Chí, sđd. tt. 89-96.)
Các truyện ngắn và
tạp văn trong tập Nắng chiều đều bị bài báo của Đoàn Giỏi cho là mượn
chuyện người xưa để xỏ xiên đời nay. Thông thường, người ta chỉ phê bình
một quyển sách khi đã được in ấn và phát hành. Đàng nầy, tập Nắng chiều
bị cấm đoán và
không được phép in thành sách, vẫn còn trong dạng bản thảo, mà Đoàn Giỏi
cũng đem ra phê bình,.
Trong khi phê bình,
Đòan Giỏi trích dẫn nguyên bản những đọan văn sỉ nhục chế độ cộng sản. Chính vì
lẽ đó, sau khi bài phê phán Phan Khôi được đăng báo, Đoàn Giỏi bị đảng Lao Động
tức đảng Cộng sản kiểm điểm và kết tội giả vờ kiếm cớ phê phán Phan Khôi, để
giới thiệu Nắng chiều cho mọi người biết một cách khái quát, nhắm bêu
xấu chế độ. Sau đó, không thấy Đoàn Giỏi xuất hiện trên văn đàn. (Hoàng
Văn Chí, sđd. tt. 89-96. Những trích đọan trong sách Nắng
chiều của Phan Khôi đều được Hoàng Văn Chí rút ra từ bài viết của
Đoàn Giỏi.)
Vào thời kỳ chế độ cộng
sản Việt Nam Nam
Do những bài viết
độc đáo đặc biệt của Phan Khôi, nhiều người cho rằng Phan Khôi là nhà văn trào
lộng tiêu biểu của người Quảng Nam
Để có dịp nghe thêm
và trao đổi với nhau những chuyện hay cãi, cãi hăng và trào lộng vui tính của
người Quảng Nam, xin mời mọi người đến gặp nhau tại Đại hội Đồng hương Quảng
Nam Đà Nẵng vùng Toronto và phụ cận, sẽ tổ chức vào lúc 6:30 chiều Thứ Bảy
24-10-2015 tại Nhà hàng Kingsley, 50 Kennedy South, Brampton.
-----------------
(Xem thêm: http://dangxuanxuyen.blogspot.com/2016/03/vai-loi-cop-nhat-dong-dai-ve-cu-phan.html)
*
Mời thư giãn với nhạc phẩm THƯƠNG LẮM VIỆT NAM
của Phạm Thế Mỹ qua tiếng hát Tuấn Vũ:
*
TRẦN GIA PHỤNG
Nguyên quán: tỉnh Quảng Nam.
Định cư tại: Toronto, Canada.
Email: trangiaphung@gmail.com
.
............................................................................................................
- Cập nhật theo nguyên bản tác giả gửi qua email ngày 27.07.2017.
- Bài viết không thể hiện quan điểm của trang blog Đặng Xuân Xuyến.
- Vui lòng ghi rõ nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng
lại.
.
0 comments:
Đăng nhận xét