 |
| (Nguồn ảnh: internet) |
CÂU CHUYỆN
CỦA
KẺ CHƠI DAO
*
Đọc tiểu thuyết Đất Trời Vần Vũ của Nguyễn Một,
Nhà xuất bản Hội Nhà Văn
2009
 |
| (Tác giả Bùi Công Thuấn) |
Ai cũng biết rằng văn
chương là sự sáng tạo cái đẹp bằng ngôn từ, và tác phẩm văn chương là sự lên
tiếng của nhà văn trước hiện thực thông qua hình tượng nghệ thuật. Khi đọc tác
phẩm văn chương, tôi thường tìm kiếm sự sáng tạo cuả nhà văn và suy gẫm về
những thông điệp nhà văn gửi gắm trong tác phẩm. Quả là thú vị nếu gặp được
những sáng tạo mới mẻ, độc đáo. Bây giờ có người coi sáng tác văn chương là trò
chơi chữ nghiã, nhưng tôi tin rằng nhà văn không chỉ là người “mua vui” cho
thiên hạ, mà còn là người sáng tạo, góp phần làm nên bộ mặt văn hóa của thời
đại. Ngòi bút cuả nhà văn có sức mạnh…
Tôi sẽ viết những cảm nghĩ
cuả mình một cách tự nhiên như nó xuất hiện khi tôi đọc tác phẩm, ngổn ngang
như nội dung cuả Đất Trời Vần Vũ, và theo cái cách bây giờ người ta đọc văn bản. Văn bản có nhiều nghiã,
diễn giải là vô tận, người đọc giải mã theo cách hiểu văn bản của riêng mình.
Có khi cách hiểu của người đọc không trùng khớp với ý định chủ quan cuả tác
giả. Cũng dễ hiểu, vì tác phẩm là một sinh thể biệt lập với tác giả, là một thế
giới riêng, thế giới do người đọc hình dung ra và gán nghĩa cho nó. Khi đứa con
tinh thần ra đời thì cũng là lúc tác giả bị khai tử (Roland Barthes). Tác
phẩm thuộc về người đọc.
CÂU CHUYỆN “CON DAO QUYỀN LỰC”
Đất Trời Vần Vũ có hai câu chuyện được kể theo cấu trúc song song. Một câu chuyện ở
hiện tại: Đám tang lão Tư Ngồng; một câu chuyện ở quá khứ, do nhân vật Nhà Thơ
kể. Đó là câu chuyện về dòng họ Tư Ngồng và con dao quyền lực.
Câu chuyện ở hiện tại:
Trong quán cafe của Lụa, Bảy Tánh thông báo tin Tư Ngồng chết bí ẩn (chương 1),
sau đó là việc chuẩn bị đám tang (chương 2) và chôn cất Tư Ngồng (chương 40).
Rải khắp 27 chương sau đó là những sự việc và con người liên quan đến Tư
Ngồng. Ông đã đi chiến đấu vì lý tưởng, vì tình yêu quê hương đất nước.
Khi hoà bình, ông có chức có quyền và đặc biệt nắm trong tay quyền lực bí mật
từ con dao, ông đã thay đổi (tr. 316). Ông chiếm đoạt Lan, cô
gái quê từ tay Trần Đình, bằng thủ đoạn. Ông chiếm đoạt Biển, giám đốc ngân
hàng bằng quyền lực. Ông chiếm đoạt Diễm bằng tiền (tr.318), và sau
cùng, chết bằng chính lưỡi dao quyền lực của mình.
Chuyện quá khứ do nhân
vật Nhà Thơ (Miên Trường) kể gồm 13 chương, xen kẽ với tuyến
truyên hiện tại. Nhà Thơ kể lại câu chuyện về con dao quyền lực mà
dòng họ Trương Phước có được từ thời ông tổ Trương Phước theo Trần Thượng Công.
Trương Phước đã dùng con dao quyền lực hãm hại nhà họ Trần.
Tội ác chồng chất từ đời Trương Phước đến cháu là Trương Phước Loan, đến người
cuối cùng là Trương Phước Tư (Tư Ngồng). Khi chôn Tư Ngồng, ni cô Diệu Lan (vợ
Tư Ngồng) đã ném con dao xuống huyệt.
HÃY NGHE TIẾNG NÓI CỦA
NHÀ VĂN
Có hai dang phát ngôn cuả
nhà văn trong tác phẩm: Tác giả phát ngôn gián tiếp qua lời nhân vật, qua hệ
thống hình tượng và lời bình ngoại đề.
Đã có một thời Nguyễn Một
dạy học, hiểu thực tại của đời nhà giáo, anh viết về giáo dục Việt Nam như
sau: Giáo viên khổ vì chuyện vẽ vời của mấy ông lãnh đạo bên giáo dục (tr.114),
đó là một nền giáo dục tồi tệ (tr.121). Muà hè, các thầy
cô giáo có một tháng nghỉ ngơi, trước khi vào mùa hành xác với những giáo trình
nhàm chán, được đặt tên là ‘bồi dưỡng nghiệp vụ’ (tr.196). “Các thầy
giáo, những trí thức của đất nước như em mà hàng tháng tranh giành nhau cái lốp
xe đạp theo phân phối. Các cô giáo hàng tháng được phát hai tấc vải mùng để làm
băng vệ sinh, xài xong giặt phơi và để dành các tháng còn lại may mùng để ngủ,
anh chưa thấy ở đâu trên thế giới này, con người sống nhục nhã như thế “(tr.225).
”Thời buổi gì mà ngành giáo dục cũng có tham nhũng thì còn ra cái thể thống
gì”(tr.200). “Hoá ra lâu nay lũ trẻ bị lưà dối, Cả nền giáo dục bị lưà
dối”(tr.310).
Mượn lời bà Năm Trầu,
Nguyễn Một chửi cán bộ Nhà nước tha hoá như Tư Ngồng (cán bộ cấp cao, tr. 285)
là “cái đồ dô ơn bạc nghiã “(tr.52), làm quan bây giờ là để hưởng
thụ, vì “Kẻ chiến thắng phải được hưởng thụ những chiến lợi phẩm mà họ đã bỏ
xương máu ra đổi lấy, đó là lẽ tự nhiên thôi, từ xưa đến giờ là thế, chế độ nào
cũng vậy thôi”(tr.61). Chuyện cán bộ lợi dụng quy hoạch để cuớp đất khiến
cho nhân dân phải đấu tranh, đả đảo (chương 32, tr.264), Nguyễn Hữu Trí đi
đòi công lý bị bắt (tr.209), Nguyễn Một than lên rằng Vân Tiên, Tử Trực chết
hết rồi (chương 25)!
Nguyễn Một cũng không
ngại khi phải đề cập tới những vấn đề “nhạy cảm”, có thể gây ngộ nhận: Trần
Thượng Công suy tư về xứ sở phương Nam, ông cay đắng nhớ lại sự cai trị cuả
người Mãn trên đất nước ông. “Ông không thể nào chịu đựng nổi bọn mọi rợ
phương bắc lại có thể cai trị đất nước ông”(tr.28), ông còn nghe được lời
thề cuả dân chúng “kề vai sát cánh với Chuá chống lại kẻ thù chung là Trung
Quốc “(tr.30).
Ấn tượng mạnh mẽ là tiếng
nói phản kháng chiến tranh. Chiến tranh đồng nghiã với chết chóc. Cha Diệu Lan
đã nghĩ thế này: ”Ông chẳng có lý tưởng chính trị gì cả, là người nông dân,
ông yêu ruộng đồng và ghét chiến tranh, cuộc chiến liên miên trên quê hương
ông, người chết như rạ “(tr.72). “người anh hùng “ Trần
Đình đi kiếm đàn bà, gây ra hai cuộc tàn sát trên cù lao Dao (chương 11).
Nguyễn Một cũng đồng nhất những cuộc tàn sát cuả lính ngoại cuốc thời chống Mỹ
với cuộc tàn sát vì hận thù tư lợi cuả Nguyễn Biện (chương 36). Anh không coi
đâu là chiến tranh chính nghiã hay phi nghiã. Anh gọi chung là đội quân cứu
nước, lính Cộng Hoà, lính ngoại quốc. Anh bảo, “Mọi cuộc chiến nhìn từ phiá
trước đều là chính nghiã (tr.92), như vậy nếu nhìn từ phiá sau hay
nhìn từ phiá khác, thì sẽ thế nào? Chính nghiã hay không là tuỳ thuộc vào phiá
người đứng nhìn. Cách đặt vấn đề như thế là rất khác với cách nhìn cuả những
nhà văn trực tiếp sống chết ở chiến trường chống Mỹ (Anh Đức, Nguyễn Thi…).
“Tư tưởng” được Nguyễn
Một khẳng định trong tác phẩm là: “Tình yêu đã cứu thế giới này, tình yêu mới
thực sự có quyền lực và sức mạnh”(339). Anh có nói đến Phật, đến sư bà, ni
cô Diệu Lan, nhưng họ vẫn vướng bận lòng trần, không siêu thoát được. Anh ca
ngợi Chuá Kitô. “Ở đời này chuyện chết, sống là chuyện tương đối. Vì vậy,
tôi tin vào sự phục sinh cuả Chuá Kitô, người ta đóng đinh thể xác Ngài vào cây
thánh giá, nhưng triết lý ‘yêu thương loài người’ vĩ đại của ngài giúp cho Chuá
‘phục sinh’ trong lòng con người ‘ như bây giờ và hằng có đời đời chẳng cùng’”(232).
Tư Ngồng mặc dù có lưỡi dao quyền lực nhưng không thể giết
được Diễm khi Diễm đang hạnh phúc trong tình yêu bên Phong, trái lại, lưỡi
dao quyền lực ấy quay lại giết lão.
Hình tượng tư tưởng xuyên
suốt tác phẩm là “con dao quyền lực” và ý nghiã “chơi dao có ngày đứt tay”. Con dao quyền lực cuả
dòng họ Trương Phước đã gây hoạ đến người cuối cùng cuả dòng họ là Tư Ngồng.
Nguyễn Một không miêu tả cụ thể Tư Ngồng có quyền lực gì, anh chỉ nói quyền lực
ngầm. Tư Ngồng có ăn chơi, có giết đồng đội, có tranh quyền (nhưng có lý do),
nhưng do đâu anh ta có tiền, do dâu có quyền thì Nguyễn Một không lý giải. Cái
chết cuả Tư Ngồng không do hậu quả tranh giành quyền lực giưã các thế lực xã
hội, mà chết do vỡ tim, vì lưỡi dao vô hình (Một cách lý giải duy tâm).
Phải chăng đây là cái khó
của chính tác giả? Nhà văn biết rõ “con dao quyền lực“ là gì, ai
nắm quyền lực ngầm ấy, họ sử dụng quyền lực ấy để làm gì, nhưng nhà văn không
dám nói thẳng ra. Cuối cùng, Diệu Lan vứt con dao quyền lực ấy
xuống mộ huyệt cuả Tư Ngồng. Hình tượng con dao quyền lực chưa
đủ sức chuyển tải tư tưởng.
Nguyễn Một giải quyết mọi
mâu thuẫn thù hận trong cõi đời vật chất này bằng thế giới song song, vậy hình tượng này có ý nghiã gì?
REPORT THIS AD
Đó là một thế giới “không
có hận thù, chiến tranh và những tranh chấp vật chất như chùng ta, nhưng tình
yêu thì vẫn tồn tại, bởi tình yêu không là dạng vất chất”(tr.85). Có
thể đó là một thế giới lý tưởng mà Nguyễn Một mong muốn có được trong cõi đời
này khi anh thể hiện tinh thần phê phán chiến tranh. “Tôi đã gặp ông già
người Mạ, kẻ đã đưa tôi vào thế giới song song để tránh cuộc chiến mà tôi chán
ghét và sợ hãi “(tr.137). Nhưng trong xử lý nghệ thuật, anh đã không
đạt được ý nguyện cuả mình. Anh vẫn phải vay mượn tư tưởng về kiếp sau cuả tôn
giáo khi cho nhân vật đầu thai lại cõi nhân gian này (Linh Chi treo cổ và đầu
thai lại), tất cả các nhân vật chết, đều vào thế giới song song,
nhưng anh không miêu tả họ sống thế nào trong thế giới ấy. Vưà từ giã thế giới
vật chất, họ bị lôi đi, nhẹ tênh, không còn thù hận, thế thôi. Cha mẹ Lụa, Lài
chết vì đi vớt cá, không thấy có mặt trên thế giới song song. Trần
Đình kể cho Nhà Thơ nghe cuộc hỏi cung cuả Tư Ngồng khi gặp nhà thơ ở thế
giới song song. Và Khi đã ở trong thế giới song song, Thắng vẫn
nhìn cô giáo tắm, vuốt ve thân thể cô giáo! (tr.288). Có lẽ đây là thế
giới song song theo giả thuyết của khoa học vũ trụ, không phải thế
giới tâm linh của tôn giáo hay thần thoại?
Có thể là, Nguyễn Một mới
tưởng tượng ra một thế giới riêng để lạ hoá văn chương và giải quyết những vấn
đề không thể giải quyết trong thế giới thực tại. Trong tôn giáo và thần thoại,
thiên đàng, điạ ngục, niết bàn, cõi tiên là thế giới tâm linh đã được dân gian
miêu tả cụ thể, nơi ấy có thưởng có phạt rạch ròi, không sống chung hoà bình
giưã kẻ xấu, kẻ ác với người hiền. Vì thế, thiên đàng, điạ ngục có ý nghiã giáo
dục đối với tín đồ đang sống trong cõi nhân gian. Trái lại, thế giới
song song của Nguyễn Một không có ý nghĩa ấy đối với nhân vật của
mình:”Hoá ra thế giới vật chất này có quy luật riêng cuả nó không lệ thuộc
vào thế giới song song”(tr.338).
Trong Đất Trời
Vần Vũ, Nguyễn Một muốn đem tất cả những vấn đề thời sự (dương thời) vào
tác phẩm. Chương 28, 29 kể chuyện Nguyễn Hữu Hà, anh cuả thầy giáo Nguyễn Hữu
Trí. Hà vượt biên, phải ăn thịt người, được định cư ở Đan Mạch, sau đó chán
nản, trở về Việt Nam, có lẽ nhà văn muốn khẳng định rằng không đâu hạnh phúc
bằng ở Việt Nam (?). Có điều, chương 28, 29 này không kết nối gì với câu chuyện
của Tư Ngồng. Cũng vậy, Nguyễn Một đưa Hồi Ký Nguyễn Đăng Mạnh vào
(không nói rõ tên) và lên án cả nền giáo dục, có lẽ là để thêm thắt vào cho
phong phú cốt truyện chính (chương 37. Tr. 310). Chuyện tù cải tạo của Bảy Tánh
là một chuyện ngoại đề. Sự dung nạp vào trong tác phẩm những vấn đề nóng của
thời đại, và lên tiếng nói trực tiếp về những vấn đề đó là để ghi lại cái thời
đang sống, ghi cái dấu ấn của một thời. Điều này có giá trị hiện thực nào đó.
Nhưng khi thời sự qua rồi, còn lại giá trị tư tưởng nghệ thuật gì cho tác phẩm.
Ngày nay (2018), chẳng ai còn nói đến chuyện vượt biên, chuyện cải tạo. Nhà
trường không còn tranh tre lá nứa của một thời…
Chuyện nhà văn gọi cù
lao Phố là cù lao Dao, là một dụng ý nghệ thuật, một
biện pháp mã hóa hiện thực để né tránh những phiền toái do ngòi bút gây ra.
Trong truyện, Nguyễn Một đề cập đến những điạ danh thật của Đồng Nai (Đá Ba
Chồng Định Quán-143, Miệt vườn Long Khánh-198, căn cứ Bàu Hàm-208…) nhưng không
nói trực tiếp đến Cù lao Phố . Nhà văn gọi Cù lao Dao là Cù
lao Phố trong thế giới song song (chương 14) mà lịch
sử không ghi chép lại, không đụng tới. Nếu miêu tả bằng bút pháp hiện thực
những chuyện ở Cù lao Phố, người đọc sẽ nghĩ rằng ở cù lao Phố, cán
bộ hầu hết tha hoá như Tư Ngồng? Nơi đó người ta mặc sức chém giết để giành lấy
quyền lực. Những người dân thấp cổ bé miệng như bà Năm Trầu, Ba Thược, thầy
giáo Trí đành bất lực đi tìm công lý…và người ta truy ra tác giả muốn nói về
ai. Không phải vô tình người ta đã đặt vấn đề này khi săm soi tác phẩm?
Những chuyện vượt biên,
chuyện dân khiếu tố vì đất bị quy hoạch, chuyện tiêu cực trong giáo dục, cuốn Hồi Ký cuả Giáo sư Nguyễn Đăng Mạnh,
hồi ký của Nhạc sĩ Tô Hải, bút ký chính trị cuả Nguyễn Khải tung ở trên
Internet, chuyện cán bộ tha hoá, báo chí đã nói quá nhiều rồi, noí mạnh mẽ. Vì
chuyện “thời sự” của Đất trời vần vũ không thể làm “nóng” các
diễn đàn như tác giả mong muốn (?). Có thể là do bức xúc cá nhân mà tác giả hóa
thân vào tác phẩm để lên tiếng nói phê phán hiện thực. Chẳng hạn chuyện giáo
dục. Vì lý do riêng Nguyễn Một đã bỏ nghề dạy học (trước đây Nguyễn Một dạy
học- tr.177), nhưng nếu tất cả thầy cô giáo đều vì chán mà bỏ dạy thì đất
nước này sẽ thế nào? Chỉ một lời nói của em bé với người tù cải tạo mà anh thoá
mạ cả nền giáo dục của miền Bắc (tr.121), anh ca ngợi người tù cải tạo miền
Nam! Điều ấy là không công bằng. Tôi nghĩ tác giả hoàn toàn có quyền đưa ra ý
kiến chủ quan của mình. Tuy nhiên, nếu chỉ qua lời một em bé (trẻ con chưa có ý
thức chính trị) mà phủ định mọi giá trị của nền giáo dục miền Bắc, người đọc sẽ
phải hoài nghi thái độ diễn ngôn của tác giả.
Người đọc còn tìm thấy
nhiều phát ngôn cuả Nguyễn Một về nhà thơ (tr.174), về Bùi Giáng, về “văn
học khai khẩn “(tr.199), “tính đặc thù” cuả miền Đông gian lao
mà anh dũng (tr.14), những câu triết lý về cuộc đời, chẳng hạn:” biết
bao cuộc chiến tranh trên thế giới này vì người đàn bà “(164)’ hoặc, “chỉ
cần họ tin có thần thánh, cho dù điều đó có tồn tại hay không thì thần thánh và
linh hồn cũng giúp con người sống tốt hơn em ạ”(tr.233), những điều như vậy
chưa đủ sức nâng tầm tư tưởng của tác phẩm.
Những yếu tố kiến tạo tác
phẩm như kể truyện theo hai tuyến song song, thế giới song song,
không phải là sáng tạo của riêng Nguyễn Một. Tiểu thuyết Lời nguyền hai
trăm năm (1989) trước đó đã có cấu trúc hai tuyến song song ngược
chiều, và phim Vùng đất của thủ lãnh rồng (Land of the
Dragin Lord-Úc-2006) đã miêu tả thế giới song song của khoa học viễn tưởng
(xem: http://hdonline.vn/phim-spellbinder-land-of-the-dragon-lord-10920.html).
HY VỌNG Ở NHÀ VĂN TRẺ
Nếu đọc truyện ngắn và
bút ký cuả Nguyễn Một, so sánh với Đất Trời Vần Vũ, người đọc sẽ
nhận thấy anh đã có một bước tiến khá dài và đáng trân trọng. Viết một tiểu
thuyết 40 chương, 344 trang, quả là công việc lao động tổn hao nhiều sức lực và
tâm huyết. Anh muốn tác phẩm cuả mình chuyên chở được những vấn đề lớn của một
thời. Anh cũng đã mạnh dạn thử nghiệm nhiều kiểu bút pháp của nghệ thuật hiện
đại. Những giá trị đích thực của văn chương anh sẽ tồn tại lâu dài, cùng với sự
đóng góp của anh làm phong phú văn chương Đồng Nai là điều rất đáng mừng.
Qua Đất Trời Vần Vũ Nguyễn Một đã thể hiện một khả năng dàn
dựng tiểu thuyết có tầm vóc lớn. Văn chương của anh đã trau chuốt hơn, có chất
Văn hơn, ít phô trương “cái tôi” hơn (mặc dù chất tự truyện vẫn còn rất rõ-
chương 21). Nhiều chương anh viết rất sinh dộng, hấp dẫn, đã lộ ra cốt cách của
một ngòi bút có những phẩm chất tiên phong. Anh viết những trang văn hào sảng
về thế giới song song, bút lực của anh mạnh mẽ khi anh dựng lại
chuyện lịch sử “không ghi trong sách sử”.
Tôi nghĩ rồi đây anh sẽ
vượt lên để viết những tác phẩm có tầm vóc hơn về dung lượng phản ánh hiện thực
và đề cập đến những vấn đề chính trị, tư tưởng lớn của đất nước này, nếu anh
vẫn giữ được bản lĩnh và phong độ viết như khi viết Đất Trời Vần Vũ.
Mời thư giãn với nhạc phẩm KHÚC HÁT SÔNG QUÊ
của Nguyễn Trọng Tạo, thơ Lê Huy Mậu, qua tiếng hát Anh Thơ:
*
Tháng12/ 2009. Xem lại 3/ 2018
BÙI CÔNG THUẤN
Địa chỉ: thành phố Long Khánh, tỉnh Đồng Nai.
Facebook: Bùi Công Thuấn
.
.
........................................................................................
- Cập nhật từ email: tranchicuong27@yahoo.com.vn
gửi ngày 17.09.2018
- Bài viết không thể hiện quan
điểm của trang Đặng Xuân Xuyến.
- Vui lòng ghi rõ
nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng lại.
.
0 comments:
Đăng nhận xét