NHÂN
VẬT THỜI ĐẠI
GIỜ
LÀ AI, HỌ Ở ĐÂU?
*
 |
| (Tác giả Nguyễn Anh Tuấn) |
Trong những ngày đỉnh điểm “sắt máu” của thời kỳ
“sắt máu” này, tình cờ tôi giở mấy trang sách cũ của “Tuyển tập Hoài Thanh, tập
II” (Nhà xuất bản Văn học, Hà Nội, 1982), và vớ phải ngay trang có những dòng sau:
“Trở về Thủ đô mới trên một năm là có người
đã viết trong Giai phẩm mùa xuân:
Những con người của chúng ta
Đang lờ mờ xuất hiện
Le lói hy vọng…
Những con người nào vậy? Chắc chắn không phải là những con người như Lê Văn
Thọ, Phan Đình Giót, Ngô Gia Khảm, Nguyễn Thị Chiên […] Không, những con người
của Giai phẩm mùa xuân đúng là cái đám người cũ bị dồn vào một góc và đang ngoi
đầu dậy. Những con người hư hỏng ấy trong bao lâu bị chính nghĩa dồn ép, nay có
hoàn cảnh ngoi đầu dậy là chúng liền phá vỡ nước sơn cách mạng mong manh. Chúng
nó quật dậy với ý định trả thù, táo tợn hung hăng lại càng cho mình là dũng cảm”.
Tiếp sau đó, tác giả đã dùng “chùy thép”
ngôn từ giáng không thương tiếc xuống tư cách, nhân thân của những người theo
ông là “bọn phản nghịch”, là quân “mưu mô làm chính trị phản động”,
bọn mang “nọc độc”, lũ “chuột dịch” “định kiếm chác một món to”…
(tr.323, 324). Ở một bài khác, ông đã khẳng định như tòa án kết tội hùng hồn: “Bọn
cầm đầu Nhân văn là một bọn phản cách mạng!” (tr.281).
Ở đây chúng tôi xin miễn bàn luận về những lời
phán xét nghiêm khắc đầy quyền uy và “sắt máu” kia (tác giả viết vào
những năm 1958 – 1960, sau này tập hợp in sách vào năm 1982), vì đã có rất
nhiều bài viết nghiêm túc vạch ra sự thật, “chiêu tuyết” và trả lại công
bằng cho những người bị gọi là Nhân văn, và cho cả phong trào Nhân văn Giai
phẩm - tiêu biểu là các bài của nguyên Đại tá an ninh Thái Kế Toại (tức nhà văn
Lê Hoài Nguyên - Xem trên: https://www.vanchuongviet.org/index.php?comp=tacpham&action=detail&id=13581).
Ta có thể mượn lời của ông khi viết về nhạc sĩ Tử Phác để nói về hầu hết các văn nghệ sĩ từng bị chụp mũ “Nhân
Văn Giai Phẩm” thời ấy: “Trong tiến trình dân chủ hóa của đất nước, tên tuổi
của nhạc sĩ Tử Phác không phai mờ cùng Phong trào Nhân Văn Giai Phẩm.” (http://vanviet.info/van/tu-phc-mot-so-phan-bi-tham/).
Chúng tôi chỉ xin dừng lại ở mấy câu thơ trên:
Những con người của chúng ta
Đang lờ mờ xuất hiện
Le lói hy vọng…
Dự cảm của một nhà thơ Nhân văn Giai phẩm hồi
ấy, ngờ đâu đã mang một nội dung hiện thực sâu sắc, và đã được chứng thực bằng
sự thật đời sống suốt mấy chục năm qua!
Người viết những dòng này, hồi thi vào Điện ảnh,
được Ban Giám khảo hỏi một câu: “Theo anh, nhân vật chính của văn học nghệ
thuật thời đại ta là gì?” Với sự háo hức của người sắp bước vào nghề nghiệp
mới mẻ hằng ao ước, hắn trả lời: “Thưa, nhân vật thời đại, theo một học giả
người Bun, đó là người có trí tuệ của một nhà bác học, có trái tim của một
chiến sĩ, và tâm hồn của một nhà thơ!” Cả Ban Giám khảo ngẩn ra giây lát,
nhìn nhau, chắc tự hỏi không hiểu “con vẹt” mới này từ đâu ra, mà sao không
thèm nhắc tới Nhân vật Công - Nông - Binh mà tất cả các giáo trình Đại học văn
chương, nghệ thuật lúc đó coi là Thần tượng, là hạt nhân tri thức mỹ học Xã Hội
Chủ Nghĩa?
Vâng, một thời kỳ dài, rất dài, “nhân vật anh
hùng thời đại” (không phải theo kiểu của Lermontov) được hiểu là nhân vật thuộc
tầng lớp Công - Nông - Binh, cốt lõi là “Tư tưởng văn nghệ ở Diên An” của Mao,
được bao bọc, trang điểm bằng các lý thuyết văn học & mỹ học của Mác -
Ăng-ghen - Lê Nin, M. Gorki, Timofeev, Jăng Phơ-rê-vin, Iu.B. Bô-rép, v.v. Công
- Nông - Binh mang khát vọng & tư thế: “Mỗi con người lấp lánh một ngôi
sao” như Tố Hữu định nghĩa và đòi hỏi, dù có cơ sở thực tế nhất định, song
điều tai hại là đã mang trong nó mầm mống của sự kiêu ngạo, bất chấp quy luật
khách quan Lịch sử, bất chấp nền tảng của Nhân văn, và nhất là nó sẽ đẻ ra tư
tưởng thống trị Nhân dân khi sự phân liệt giàu nghèo ngày một rõ rệt của một xã
hội tiêu thụ thắng thế!
Khi một viên chức cấp cao thuộc tầng lớp “quý
tộc mới” đương sống giữa biệt thự và các tiện nghi hiện đại cao giọng lên án
một lão nông Đảng viên nghèo bị gạt sang hàng ngũ thù địch, là “ác bá cường
hào”, có thể hiểu rằng ông ta không giả dối đóng kịch chút nào, mà rất chân
thực chân thành, bởi trong máu ông ta, từ lúc còn là học trò, đã nhiễm tư tưởng
“Ngôi Sao”, tức là cái đặc quyền đặc lợi đương nhiên được hưởng đối với gia
đình mình, với giai tầng của mình; do đã có công lớn trong Sự nghiệp đấu tranh
giải phóng Dân tộc và Giai cấp nên có quyền được ban ơn hay trừng trị, và có
quyền sai khiến luật pháp!
Nhân vật xả thân hy sinh cho Tổ quốc - Đồng bào
giờ chỉ còn là hình ảnh trong các phim “cúng cụ” đắt tiền được trình chiếu
trong các Đại lễ kỷ niệm, làm thứ trang trí sang trọng cho Chính thể, còn ngoài
đời, Nhân vật lý tưởng dành cho thanh thiếu niên hiện nay dường chỉ là các nhân
vật thành đạt xài ô tô BMW, LEXUS, CADIDAC, có lâu đài đồ đạc dát vàng mà một
số quan chức đã phô phang hãnh diện và giới truyền thông quảng bá cổ vũ… Cạnh
đó, sự yếu kém, thất bại của ngành Giáo Dục đang bị thương mại hóa cộng với cái
quy định không văn bản gần như được pháp chế hóa: “Tất cả để cho Đảng và Nhà
nước lo” đã làm tê liệt dần tinh thần sáng tạo, ý thức phản biện trong
thanh thiếu niên, và đang tạo ra một tâm thế xã hội: “Quyền lực ở phía này,
sự sợ hãi ở phía kia, luôn luôn là những cột trụ trên đó uy quyền phi lý được
xây dựng” (Power on the one side, fear on the other, are always the
buttresses on which irrational authority is built), như nhà tâm lý học người
Đức Erich Fromm từng nói.
Những con người của chúng ta
Đang lờ mờ xuất hiện
Le lói hy vọng…
Vậy, “Những con người của chúng ta” đó
hiện giờ là ai, và đang ở đâu? Sự “lờ mờ xuất hiện” của nó từ nửa thế kỷ
trước làm cả xã hội “Le lói hy vọng”, phải chăng là những con người mang
phẩm chất mà Phan Tây Hồ tiên sinh đã mong mỏi, với phương châm "tự lực
khai hóa" và tư tưởng dân quyền, nhằm Khai dân trí, Chấn dân khí, Hậu dân
sinh? Đó là những phẩm chất, mà vì thuộc chúng như một con vẹt nên người viết
mấy dòng này xuýt bị “trượt vỏ chuối”, nhưng giờ đây lại thấy có ý nghĩa hơn
bao giờ hết trong việc xây dựng Con Người mới, hình thành Nhân vật Thời đại: “Nhân
vật thời đại, đó là người có trí tuệ của một nhà bác học, có trái tim của một
chiến sĩ, và tâm hồn của một nhà thơ.”
Chỉ xin được bổ xung một điều: Trái tim chiến sĩ
và Tâm hồn nhà thơ đó rất cần phải có tình yêu thương Đồng Bào làm điểm tựa,
làm gốc rễ cho mọi hành động. Đó cũng là thứ quý giá, cần thiết để các nhà Nhân
văn Việt Nam ngày trước đã phải “Le lói hy vọng…”
Và hôm nay, nhiều người như tôi cũng đang le lói
hy vọng, giữa bao thất vọng bầm dập, về sự xuất hiện một kiểu Nhân vật đích
thực của thời đại nhằm tiếp tục thực hiện ngày một hiệu quả các sự nghiệp ngổn
ngang của Quốc gia, và để trở thành nguyên mẫu cho văn chương - nghệ thuật…
----------
Ảnh: Tượng đài công nông binh Ngã ba Bến
Thủy. vi.wikipedia.org
*
Mai An NGUYỄN ANH TUẤN
Địa chỉ: Phố Thái Hà, quận
Đống Đa, Hà Nội
Email: tranthanhban1956@gmail.com
Điện thoại: 091.217.49.47
........................................................................................
- Cập nhật theo nguyên bản tác
giả gửi qua email ngày 10.09.2020
- Bài viết không thể hiện quan điểm
của trang Đặng Xuân Xuyến.
- Vui lòng ghi rõ
nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng lại.
.
0 comments:
Đăng nhận xét