NGƯỜI VIỆT CAO QUÍ - Tác giả: Trần Công Tâm ; Nguyễn Đình Văn giới thiệu

 

NGƯỜI VIỆT CAO QUÍ

*

Nhân nghệ sĩ piano, nhà giáo Thái Thị Liên bước vào tuổi một trăm, Nhạc viện Hà Nội và gia đình có tổ chức buổi hòa nhạc Trăm mùa thu vàng vinh danh bà. Cả thính phòng lớn không một chỗ trống, không một tiếng động, lặng nghe tiếng nhạc Chopin tuôn chảy từ đôi bàn tay điêu luyện của người phụ nữ bé nhỏ, mái tóc bạc phơ chìm đắm trong thế giới âm thanh mà bà gắn bó gần thế kỉ qua.

Một bữa tiệc âm nhạc tuyệt vời của đại gia đình những người yêu thích âm nhạc cổ điển, những người hâm mộ bà Thái Thị Liên và bạn bè của gia đình bà. Một bữa tiệc âm nhạc của trăm năm. Có lẽ đây là lần cuối cùng người Hà Nội có diễm phúc được nghe tiếng đàn của người phụ nữ Sài Gòn ấy, một trong những người phụ nữ Việt Nam đáng quý trọng và ngưỡng mộ nhất.

Có lẽ phần đông chúng ta chỉ biết tới bà Thái Thị Liên như đấng sinh thành của nghệ sĩ piano nổi tiếng thế giới Đặng Thái Sơn, mà không biết tới cuộc đời vinh quang đầy hi sinh của bà, biết tới những đóng góp to lớn của bà cho nền âm nhạc cổ điển nước nhà. Cũng như bà Hoàng Thị Minh Hồ và các bà mẹ Việt Nam khác, bà là NGƯỜI VIỆT CAO QUÍ đích thực.

(Nghệ sĩ Nhân dân Thái Thị Liên và con trai Đặng Thái Sơn
Ảnh: Trần Thanh Giang)

Bà Thái Thị Liên sinh năm 1918 ở Sài Gòn trong một gia đình trí thức nổi tiếng ở Nam Bộ. Cha bà ông Thái Văn Lân là một trong những kỹ sư Việt Nam đầu tiên tốt nghiệp ở Pháp, một người ưa chuộng văn hóa Châu Âu. Chị bà là một trong những nghệ sỹ piano, nhà soạn nhạc đầu tiên ở Sài Gòn và trên cả nước Việt Nam. Cả 7 anh chị em bà đều được học nhạc từ khi còn rất nhỏ. Bản thân bà được học piano với các bà soeur từ năm 4 tuổi.

Vào những năm 1944-1945, ngôi nhà của gia đình bà ở đường Phan Kế Bính Sài Gòn là nơi tụ họp của giới thanh niên trí thức Nam Bộ bất hợp tác với Pháp, bao gồm các ông Phạm Ngọc Thạch, Nguyễn Văn Tạo, Nguyễn Văn Thủ, Kha Vạng Cân, Phạm Văn Bạch, Phạm Ngọc Thuần, Ngô Tấn Nhơn, Trần Công Tường, Nguyễn Hữu Thọ, Huỳnh Tấn Phát, Huỳnh Văn Tiểng, Lưu Hữu Phước, Mai Văn Bộ và những người khác.

Họ đều là bạn bè và đồng chí của người anh kế trên bà, luật sư Thái Văn Lung, một cựu trung úy quân đội Pháp tham gia Thế chiến Thứ hai trong hàng ngũ quân đội Pháp, một trong những thủ lĩnh Thanh niên Tiền Phong Nam Bộ lúc bấy giờ.

Sau khi Nhật đảo chính Pháp tháng 03.1945, bà Thái Thị Liên đã theo gia đình sang Pháp và vào học ở Conservatoire Paris. Trong khi đó ở Việt Nam xảy ra những biến cố “long trời lở đất”. Tháng 08.1945, chính quyền Sài Gòn đã về tay Việt Minh một cách thuận lợi dưới sự lãnh đạo ông Trần Văn Giàu Bí thư Xứ Ủy Nam Kỳ và các đồng chí của ông dựa vào Thanh niên Tiền Phong.

Tháng 09.1945, người Pháp dưới sự yểm trợ của quân đội Anh đã gây hấn để quay lại tái chiếm Sài Gòn. Ủy Ban Kháng Chiến Nam Bộ dưới lãnh đạo của ông Trần Văn Giàu đã tổ chức nhân dân Nam Bộ chống trả quyết liệt. Phía lực lượng Kháng Chiến Nam Bộ đã xây dựng hàng loạt tổ chức quân sự địa phương mà nòng cốt là Thanh niên Tiền Phong.

Tháng 07.1946, ông Thái Văn Lung - đại biểu Quốc Hội Việt Nam khóa 1, lúc đó là Chủ tịch Huyện Thủ Đức, Chỉ huy trưởng Bộ đội Thủ Đức đã bị thương, bị bắt trong một cuộc phục kích của quân đội Pháp. Sau đó, ông đã bị người Pháp tra tấn dã man đến chết vì không chịu khai báo và vì “phản bội” nước Pháp.

Vào thời gian đó số phận đã đưa đẩy bà Thái Thị Liên gặp và sau đó kết hôn với ông Trần Ngọc Danh khi ấy là Trưởng Phái đoàn Đại diện của Chính phủ Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa ở Paris. Ông Trần Ngọc Danh là đại biểu Quốc Hội Việt Nam khóa 1, từng tốt nghiệp Đại học Phương Đông Moskva, một nhà cách mạng chuyên nghiệp, ngồi tù Côn Đảo đến 1945.

Sau này khi tôi hỏi bà tại sao một tiểu thư khuê các như bà lại “đổ” vì ông, bà hồn nhiên cho biết “làm sao mà không đổ hả cháu, ổng nói rất hay, rất thuyết phục, ổng có khí chất đặc biệt của người cách mạng”.

Năm 1948, chiến tranh Việt-Pháp ngày càng leo thang, thái độ của chính quyền Pháp và các thành phần dân tộc chủ nghĩa Pháp đối với người Việt ở Pháp ngày càng cực đoan, bà Thái Thị Liên đã theo ông Trần Ngọc Danh chuyển sang sống và làm việc ở Praha Tiệp Khắc. Tại đây, con gái của hai ông bà, bà Trần Thu Hà Giám đốc Nhạc viện Hà Nội tương lai, đã ra đời. Đồng thời, bà Thái Thị Liên tiếp tục học và năm 1951 đã tốt nghiệp loại ưu Nhạc viên Praha, trở thành người phụ nữ Việt Nam đầu tiên tốt nghiệp đại học âm nhạc.

Năm 1951 bà Thái Thị Liên về chiến khu Việt Bắc để đoàn tụ với ông Trần Ngọc Danh, đúng vào thời kỳ cuộc chiến tranh Việt-Pháp bước vào giai đoạn ác liệt nhất. Sau khi bay từ Praha về Bắc Kinh và đi xe lửa xuống phía Nam Trung Quốc, bà đã phải địu con gái 2 tuổi đi bộ hơn 100 cây số xuyên rừng về An Toàn Khu Việt Bắc.

Bà Liên về An Toàn Khu Việt Bắc đúng vào lúc ông Danh đang ốm nặng về thể chất và rất căng thẳng về tinh thần sau các đợt gió Chỉnh Huấn từ Trung Quốc sang. Bà đã phải vừa chăm con nhỏ, vừa làm vườn, nuôi gà lợn và cả nuôi dê lấy sữa bồi dưỡng cho ông. Nhờ sự chăm sóc kịp thời của bà ông Danh đã khỏe lên hơn nhiều. Bà cũng đã mang thai người con thứ hai.

(Kiến trúc sư Trần Thanh Bình là con trai cả
của bà Thái Thị Liên và ông Trần Ngọc Danh)

Nhưng rồi tai họa vẫn ập đến. Do hoàn cảnh khắc nghiệt của chiến khu, do thuốc men cực kỳ thiếu thốn và do sức khỏe đã bị hao mòn từ nhà tù Côn Đảo, ông Danh đã không qua khỏi được khi bệnh tái phát. Ông đã ra đi trước khi người con trai là ông Trần Thanh Bình, Viện Trưởng Viện Nghiên cứu thiết kế các trường đại học Bộ Đại học tương lai ra đời ít lâu.

Đến nay, mỗi khi nói chuyện với bà một người phụ nữ nhỏ bé thanh tú, tôi vẫn khó hiểu tại sao một người phụ nữ cả đời chăn ấm nệm êm như bà có thể đứng dậy được sau khi chồng mất, một mình với hai con nhỏ ở Việt Bắc gian khó. Bà cho biết là ngoài bản năng mẫu tử, tình đồng chí kháng chiến, lòng tin mãnh liệt vào chiến thắng, trên hết là tình yêu âm nhạc đã giúp bà vượt qua tất cả.

Giai đoạn 3 năm ở An Toàn Khu Việt Bắc cũng là khoảng thời gian duy nhất trong đời bà không được tiếp xúc với đàn piano. Nhưng tình yêu âm nhạc đã đưa bà đến với Đoàn Ca múa Nhân dân Trung ương, nơi lần đầu tiên bà gặp thi sĩ nhạc sĩ Đặng Đình Hưng người lãnh đạo Đoàn. Những năm này bà dạy ký xướng âm cho các Đội văn nghệ và chỉ huy hợp xướng.

Hạnh phúc chỉ quay lại với bà năm 1954, trong dịp cùng Đội Hợp xướng Hòa bình sang Trung Quốc thu đĩa chuẩn bị cho Lễ tiếp quản Hà Nội tháng 10.1954. Ở Thượng Hải lần đầu tiên sau 3 năm, bà lại được chạm vào phím đàn piano. Hôm đó bà đã chơi đàn suốt đêm.

Sau khi về Hà Nội, bà đã dành toàn bộ tình yêu âm nhạc cho nghành sư phạm âm nhạc Việt Nam. Năm 1956, bà đã cùng với các ông Tạ Phước, Lê Yên, Tô Vũ, Doãn Mẫn, Vũ Đức Tuân, Lều Thọ Hợp lập nên Trường âm nhạc Việt Nam (sau này là Nhạc viện Hà Nội).

Họ đã bắt đầu mọi việc từ số không: không nhạc cụ, không sách nhạc, không đội ngũ giảng viên. Vì là người duy nhất được đào tạo đại học âm nhạc bài bản, bà Liên bắt tay ngay vào việc xây dựng Khoa piano của trường, trực tiếp đào tạo những giảng viên và lứa học sinh đầu tiên, soạn giáo trình và viết nhiều tiểu phẩm trên chất liệu dân ca. Bà là Chủ nhiệm Khoa piano đầu tiên và làm chủ nhiệm khoa lâu nhất đến khi về hưu 1978.

Tình yêu âm nhạc to lớn cũng đưa bà trở thành nghệ sỹ piano đầu tiên của Đoàn Ca múa Nhạc Nhân dân Trung ương (tiền thân của Nhà hát Ca múa nhạc Việt Nam).

Năm 1957 vượt qua mọi thị phi cuộc sống, bà Thái Thị Liên kết hôn với thi sĩ nhạc sĩ Đặng Đình Hưng và họ trở thành một đôi đẹp nhất của giới nghệ sỹ Việt Nam lúc đó.

(Nghệ sĩ, Nhà giáo nhân dân Thái Thị Liên và các con)

Sau này khi đã có nhiều trải nghiệm cuộc sống và có quan hệ thân thuộc với gia đình bà, tôi mới thực sự thấu hiểu thêm một phẩm chất đặc biệt nữa ở bà. Bà có một khả năng kỳ diệu hiếm có là ngoài sự kiên cường, không quỵ ngã trước mọi khó khăn tưởng chừng không vượt nổi, bà còn luôn giữ được cho mình là MỘT NGƯỜI TỰ DO trong mọi hoàn cảnh.

Nhưng số phận thật trơ trêu, năm 1958 trong lúc bà mang thai người con thứ ba là ông Đặng Thái Sơn nghệ sỹ piano xuất chúng nhất Việt Nam và niềm tự hào dân tộc tương lai, bất hạnh to lớn lại ập đến gia đình bà. Ông Đặng Đình Hưng do liên quan đến vụ Nhân văn Giai phẩm đã bị gạt ra khỏi công việc, bị đẩy ra ngoài đời sống xã hội. Từ đó, ông Hưng chỉ còn là cái bóng của chính mình.

Trong khoảng gần 10 năm sau đó, gia đình bà Liên rơi vào một hoàn cảnh rất cực khổ. Đó cũng là thời gian tôi bắt đầu được biết đến gia đình bà. Bà thường phải dậy từ rất sớm và liên tục làm nhiều công việc: dậy học, giải quyết công việc ở Khoa piano Trường nhạc, biểu diễn, dạy thêm piano kiếm tiền nuôi gia đình và tất nhiên là chợ búa cơm nước. Cả gia đình 6 người (kể cả con riêng của ông Hưng) gồm 4 người chơi piano vẫn phải ở trong hai phòng nhỏ trên gác hai phố Tống Duy Tân.

Ấn tượng lớn nhất còn lại với tôi từ thời kỳ đó, bà là một người thầy rất nghiêm khắc, nhưng rất thẳng thắn và công bằng. Bà là một công thần của nền âm nhạc cổ diển Việt Nam, một người thầy lớn của nhiều thế hệ nghệ sỹ và nhà sư phạm piano Việt Nam thành đạt cả ở Việt Nam lẫn trên thế giới. Trong số này đặc biệt có bà Trần Thu Hà và ông Đặng Thái Sơn.

(Giáo sư, Nghệ sĩ Nhân dân Trần Thu Hà
là giáo sư đầu ngành piano của Việt Nam)

Trong nghề giáo của mình bà nổi tiếng về chuẩn mực ĐẠO ĐỨC NGHỀ NGHIỆP. Môn piano từ xưa vốn luôn được coi là một sở thích quí phái. Vì vậy, rất nhiều người trong giới tinh hoa và quan chức Hà Nội muốn gửi gắm con cái cho bà. Tuy nhiên, bà đã từ chối nhiều trường hợp, nếu thấy học trò không có năng khiếu hoặc không thiết tha. Trong trường hợp này, bà thường nói với phụ huynh “Ông bà đừng cho cháu tiếp tục học đàn. Cháu không có năng khiếu. Chỉ phí tiền của ông bà, phí thời gian của cháu và công sức của tôi”.

Là một người bộc trực thẳng thắn, có nền tảng văn hóa cao và tinh tế, nhưng bà Thái Thị Liên lại luôn giản dị, chân thành và dễ gần. Đặc biệt bà hoàn toàn xa lại với THÓI ĐỐ KỴ. Vì vậy, bà luôn được sự tôn trọng và quí mến sâu sắc của đồng nghiệp nói riêng, giới tinh hoa Hà Nội gốc và mọi tầng lớp Hà Nội nói chung.

Trong thời gian chiến tranh phá hoại Mỹ, cả gia đình bà theo Trường Âm nhạc sơ tán về Bắc Giang, chia xẻ mọi gian khổ và hiểm nguy của cuộc chiến, như tất cả mọi gia đình miền Bắc Việt Nam lúc đó. Ông Đặng Thái Sơn ngoài chuyện tiếp tục học piano, còn là một “chuyên gia” nuôi gà và một “thợ” mò cua bắt ốc.

Có thể nói rằng, thành công kỳ diệu của ông Đặng Thái Sơn trong âm nhạc cổ điển thế giới bao gồm rất nhiều yếu tố và cơ duyên. Tài năng thiên bẩm may mắn được phát hiên sớm, được mẹ và thầy giỏi Liên Xô vun đắp phát triển, một tình yêu âm nhạc vô bờ và những nỗ lực phi thường đã giúp ông Sơn đoạt được giải nhất trong cuộc thi Âm nhạc quốc tế Chopin năm 1980. Và như ông Sơn cho biết đó mới chỉ là một tấm bằng cao cấp, một giấy phép để ông bước vào giới âm nhạc cổ điển đỉnh cao quốc tế.

Tuy nhiên, để thành công bền vững trong nền âm nhạc cổ điển đỉnh cao quốc tế, một lĩnh vực nổi tiếng kiêu kỳ, khó tính và bảo thủ, theo tôi có lẽ ông Sơn còn nhờ vào một cơ duyên khác nữa. Ông Đặng Thái Sơn đã phần nào thừa kế được khí chất CAO QUÍ TỰ NHIÊN từ bà Thái Thị Liên.

Tôi viết những dòng này để tỏ lòng kính trọng sâu sắc và ngường mộ đối với bà Thái Thị Liên nhân dịp bà bước vào tuổi 100. Cầu mong bà an hưởng tuổi già trong sự yêu thương của người thân, học trò, trong tiếng đàn “mẹ truyền con nối” của các thế hệ cháu con đông đúc của bà.

 

Mời nhấp chuột đọc thêm:

- Chuyện làng văn0

- Kho sách0

- Đặng Xuân Xuyến - Cảm nhận thơ văn 1l

- Đặng Xuân Xuyến - Cảm nhận thơ văn 2l

 

Mời nghe LIÊN KHÚC BOLERO ACOUSTIC GUITAR

qua tiếng hát của Quán quân Bolero 2022 Nguyễn Lê Bá Thắng, 

với sự trợ diễn của diễn viên Đặng Tuấn Hưng:

Nguyễn Đình Văn giới thiệu

Tác giả: Trần Công Tâm - Nguồn: Facebook Dao Tuan Anh

Ảnh minh họa sưu tầm từ nguồn: internet

Bài viết là quan điểm riêng của các tác giả.