MỘT SỐ Ý KIẾN VỀ BÀI THAM LUẬN CỦA NHÀ NGHIÊN CÚU LÊ NGHỊ TẠI TRUNG TÂM VĂN HÓA PHÁP - Tác giả: Lê Thanh Long (Hà Nội)

 

(Nhà Nghiên cứu Lê Nghị, thứ 2 trái sang phải, hàng đứng)

MỘT SỐ Ý KIẾN VỀ BÀI THAM LUẬN

CỦA NHÀ NGHIÊN CÚU LÊ NGHỊ

TẠI TRUNG TÂM VĂN HÓA PHÁP

* 

(Tác giả Lê Thanh Long)

Tác phẩm Truyện Kiều ra đời cách nay hơn 200 năm đã có hàng ngàn công trình nghiên cứu lớn nhỏ trải dài trong suốt hơn hai trăm năm đó từ khi ra đời cho đến nay của hàng ngàn học giả, nhà nghiên cứu, khen chê đều có cả. Nhiều vấn đề đã được lật lại theo quan điểm mới với những phân tích bình giải mới.  

Vấn đề Nhà nghiên cứu Lê Nghị đưa ra tiểu thuyết Kim Vân Kiều truyện là của Việt Nam hay của Trung Quốc, đó là một vấn đề rất mới lạ, rất đáng trân trọng, cần có sự đóng góp của các nhà Kiều học để làm sáng tỏ mọi khía cạnh của vấn đề đặt ra.

Tôi xin có một số ý kiến ban đầu về bài “Từ Đoạn trường tân thanh đến phát sinh Kim Vân Kiều truyện” trong hội thảo “Minh Họa Truyện Kiều dưới cách nhìn minh triết Việt”, năm 2020.  

1.

Về bài tổng thuyết của vua Minh Mạng 

Đọc bài tổng thuyết của vua Minh Mạng do nhà Hán Nôm Lâm Thanh Sơn dịch, ta thấy vua Minh Mạng chủ yếu nói về Truyện Kiều tức “Đoạn trường tân thanh” của Nguyễn Du. Theo Nhà nghiên cứu Lê Nghị và Lâm Thanh Sơn năm 1830 là chưa có Kim Vân Kiều truyện do Thanh tâm tài tử biên soạn. Nhưng trong bài tổng thuyết của vua Minh Mạng đoạn dưới đây đã nhắc đến Thánh Thán, Hoa Đường và nội dung của cuốn Kim Vân Kiều truyện rồi:

“Thánh Thán không thể gặp; chỉ còn khói sương tan tác

Hoa Đường cũng xa xăm; còn chăng tường vách tiêu điều.

Phải tìm lại sách xưa, tỏ cùng đồng chí

Truyền thần tả cảnh, hoạ vẽ thêu hoa.

Nay với thợ Trời cùng họa, lấy bút búa rìu tạo nên nên hoa gấm

Ngàn đời vạn thuở, đem lời bàn khúc thương Bộc tiêu Thiều.

Trên là để kiểm điểm được tấm lòng ở chốn Luân đài

Dưới là để góp câu chuyện phẩm bình trong vườn Văn nghệ.

Như thế cũng là việc xưa nay bàn về chuyện tài tình một thuở là như vậy!”.

Trong Truyện Kiều Nguyễn Du không ca ngợi Thúy Kiều là người đàn bà trinh liệt, bất tử, nhưng trong bài tổng thuyết của vua Minh Mạng đã nhắc đến chuyện này. Nói về Thúy Kiều trinh liệt, bất tử chỉ có trong Kim Vân Kiều truyện:

“Thương chí Nàng cho là trung hiếu, xét lòng Nàng cho là trinh liệt

Thân sạch nên bất tử, giống như nuốt tuyết sánh với Tô Vũ ngày xưa”.

Vua Minh Mạng phải đọc Kim Vân Kiều truyện rồi mới viết được như vậy. Nên nói Vua Minh Mang ra chỉ dụ soạn Kim Vân Kiều truyện và sau đó nhóm Thanh tâm tài tử phóng tác Kim Vân Kiều truyện là chưa thuyết phục. Phóng tác từ “Đoạn trường tân thanh” sang Kim Vân Kiều truyện của nhóm Thanh tâm tài tử là với mục đích gì? Nếu so sánh hai cuốn sách thì nó khác nhau một trời một vực. Chả lẽ một nhóm Thanh Tâm tài tử lại soạn ra một cuốn sách kém cỏi hơn cuốn “Đoạn Trường tân thanh” như vậy để làm gì?

Theo thiển nghĩ của tôi bài tổng thuyết của vua Minh Mạng là ra chỉ dụ cho các văn thần bình giải và chú giải cuốn “Đoạn trường tân thanh” của Nguyễn Du, đồng thời nhân bản cuốn Kim Vân Kiều truyện của Trung Quốc để mọi người xem và đối chiếu giữa hai cuốn sách, chứ không có đoạn nào ra lệnh phóng tác ra cuốn Kim Vân Kiều truyện từ “Đoạn trường tân thanh” cả. Trong bài Tổng thúy có câu “Phải tìm lại sách xưa, tỏ cùng đồng chí”.

Trong Truyện Kiều Nguyễn Du chỉ nói đến tên Từ Hải, tên Từ Minh Sơn chỉ có trong Kim Vân Kiều truyện. Trong Kim Vân Kiều truyện tả rất tỉ mỉ, dài dòng, chi tiết những cuộc đánh nhau của Từ Minh Sơn, còn trong Truyện Kiều thì không.

Nói cuốn Kim Vân Kiều truyện ở Việt Nam viết theo lối phồn thể, còn của Trung Quốc in năm 1983 viết theo lối giản thể, để kết luận cuốn in ở Việt Nam có trước là chưa thật thuyết phục. Có thể cuốn của Trung Quốc in lại, nên phải viết theo lối giản thể để người Trung Quốc hiện đại xem hiểu được.

Tháng 10 năm 1983, lần đầu tiên nhà xuất bản Văn Nghệ Xuân Phong cho xuất bản bộ tiểu thuyết chương hồi từ lâu đã thất truyền này, sách lấy tên tác giả là Thanh Tâm Tài Nhân, do học giả Lý Trí Trung hiệu điểm..."Ở đây nói là “thất truyền”, vậy lấy đâu ra tư liệu để in cuốn năm 1983? Không thể phủ nhận hoàn toàn Trung Quốc không có tiểu thuyết viết về Kim Vân Kiều.

Nguyễn Du đặt tên sách là “Đoạn trường tân thanh” đã có ý ngầm là dựa vào một cuốn sách đã có từ trước. Vậy cuốn sách đó là cuốn nào?

2.

Ở Trung Quốc có cuốn Kim Vân Kiều truyện như ta vẫn hiểu như trước nay không?

Nguyễn Hữu Sơn trong bài giới thiệu khi in cuốn “Kim Vân Kiều truyện” (Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội, năm 1999, trang 13) viết “Trong sách Bạch hoa lâu tàng cảo của Mao Khôn (1512 - 1601), có mục Kỷ tiễu Từ Hải bản mạt được coi là tác phẩm văn xuôi đoản thiên đầu tiên liên quan đến cốt truyện Vương Thúy Kiều. Cũng trong đời Minh, tác giả Đới Sỹ Lâm có sử dụng cốt truyện trên để viết Lý Thúy Kiều truyện. Đồng thời giai đoạn này còn có Minh Mộng giác Đạo nhân Tây hồ lãng tử viết trong sách Huyễn ảnh dưới nhan đề Sinh Báo Hoa ngạc án tử tạ Từ Hải nghĩa. Sang đầu đời Thanh Dư Hoài, tự Đạn Tâm, người Phúc Kiến đem sự tích Thúy Kiều chép thành Vương Thúy Kiều truyện theo thể đoản thiên tiểu thuyết. Tác giả Kính hồ dật tẩu Trân Lãng có chép một đọan ngắn truyện Thúy Kiều ở hồi thứ 47, trong Tuyết nguyệt, mai truyện, dưới hình thức tiểu thuyết chương hồi”. Nói về Thanh Tâm tài nhân, Nguyễn Hữu Sơn viết (trang14) “Theo một số nguồn tư liệu. Thanh Tâm tài nhân tên là Từ Văn Trường, tức Từ Vị (1521 - 1593), quê ở Sơn Âm, tỉnh Chiết Giang”.

3.

Kim Vân Kiều truyện và Kim Ngư truyện ở Nhật Bản (Phần này chỉ là trích dẫn tư liệu) Nhật Bản thời Edo (Ê-đô) 江 戸 (thế kỉ 16 -19) có cả một trào lưu dịch và phóng tác các tác phẩm văn nghệ Trung Quốc, trong đó có Kim Vân Kiều truyện của Thanh Tâm Tài Nhân. Bản dịch Kim Kiều truyện 金 翹 傳 (ở Nhật thường lược chữ Vân trong Kim Vân Kiều truyện đi) lần đầu tiên ở nhật Bản là cuốn: Tú tượng thông tục Kim Kiều truyện 像 通 俗 金 翹 傳 dịch vào năm 1763. Toàn truyện có 7 tập, 20 hồi, được đóng thành 5 quyển. Dịch giả là Nishida Isoku (Ni-shi-da I-so-ku)西 田 維 則 (Tây Điền Duy Tắc, ?- 1765) người vùng Omi (nay thuộc tỉnh Shiga 滋 賀 gần Kyoto). Ông là dịch giả của nhiều bộ sách nổi tiếng như: Thông tục Tùy Dạng đế ngoại sử 通 俗 隋 様 帝 外 史, Thông tục xích thằng kì duyên

通 俗 赤 繩 奇 縁…. Cuốn Tú tượng thông tục Kim Kiều truyện 像 通 俗 金 翹 傳
của ông là bản dịch xác thực so với nguyên bản. Chữ “thông tục” trong tựa đề có nghĩa là bình dị, dễ hiểu với quảng đại quần chúng. Sách nổi tiếng một thời, từng được nhiều nghệ sĩ dựa vào để phóng tác, cải biên, được đưa lên sân khấu Jôruri

浄 瑠 璃 (tĩnh lưu li) và Kabuki 歌 舞 伎(ca vũ kĩ). Đoạn Tú Bà dạy Kiều về “Bảy chữ tám nghề”, đối với nhiều người là rất hấp dẫn nên đã được diễn tả đầy đủ. Cũng cần phải nói thêm, trong sách Khánh Trường dĩ lai chư gia trước thuật mục lục 慶 長 以 来 諸 家 著 術 目 録 (Thư mục sách của các tác giả từ thời Khánh Trường (1596) cho đến nay), có ghi tên sách Dịch thuyết Kim Kiều truyện 訳説金 翹 傳, 12 quyển của Nishida西田, nhưng không biết chắc là đã hành thế hay chưa.

Mấy chục năm sau bản dịch Kim Kiều truyện ra đời, ở Nhật Bản xuất hiện một cuốn tiểu thuyết phóng tác từ Kim Kiều truyện, đó là Phong tục Kim Ngư truyện 風 俗 金 魚 傳 (gọi tắt là Kim Ngư truyện) của Kyokutei Bakin (Kyôku-tei Ba-kin) 曲 亭 馬 琴 (Khúc Đình Mã Cầm).

Kyokutei Bakin (1767-1848), người Edo (Tokyo hiện nay) là nhà văn rất nổi tiếng cuối thời Edo. Kim Ngư truyện 金魚傳 phóng tác từ Kim Vân Kiều truyện của Thanh Tâm Tài Nhân. Kim Ngư truyện 金魚傳 của Bakin 馬 琴 được viết trong mười năm trời, từ 1829 đến 1839. Vì là tiểu thuyết phóng tác nên trong truyện Bakin đã thay đổi toàn bộ bối cảnh, thời đại, nhân vật từ Trung Hoa thành Nhật Bản. Chẳng hạn như: thời Gia Tĩnh triều Minh thành thời Muromachi (Mu-rô-ma-chi) của Nhật Bản (Tk.14-16). Địa danh, nhân vật cũng được “Nhật Bản hóa” triệt để.

Hiện nay ta chỉ chưa có tư liệu cụ thể về những cuốn sách viết về Kim Vân Kiều của Trung Quốc và Nhật Bản trước năm 1830. Phải có được các tư liệu đó thì sự việc mới sáng tỏ được.

Vấn đề của nhà nghiên cứu Lê Nghị và Lâm Thanh Sơn nêu ra là rất hay, nhưng cực kỳ phức tạp và phải nghiên cứu công phu. Vấn đề mới này cần được nhiều người quan tâm, chia sẻ mới là điều quan trọng. Nếu chứng minh được chuyện này là có thật thì sẽ gây chấn động rất lớn cả trong và ngoài nước. Tôi nghĩ rằng người Trung Quốc nếu biết thông tin này họ sẽ vào cuộc. Không ai có thể chứng minh điều ngược lại một cách cụ thể bằng họ. Trung Quốc hãy đưa ra chứng cớ chứng minh Kim Vân Kiều truyện là của Trung Quốc.

*.

Hà Nội, 20 tháng 9-2020

LÊ THANH LONG

Địa chỉ: Phòng 1132, nhà HH03C, Khu đô thị Thanh Hà,

xã Cự Khê, huyện Thanh Oai, Hà Nội.

Email: lethanhlong321@gmail.com

Điện thoại: 0822.098.772

 

 

 

 

...........................................................................................................

- Cập nhật theo nguyên bản từ email tác giả gửi ngày 20.09.2020

- Ảnh dùng minh họa cho bài viết được sưu tầm từ nguồn: internet.

- Bài viết không thể hiện quan điểm của trang Đặng Xuân Xuyến. 

- Vui lòng ghi rõ nguồn dangxuanxuyen.blogspot.com khi trích đăng lại.